Public Anthropology

นิยาย โอเมก้าเวิร์ส (Omegaverse) ซึ่งมีต้นกำเนิดจากแฟนฟิคชั่น มักเกี่ยวข้องกับประเด็นเรื่องเพศสภาพ ความสัมพันธ์ทางเพศ และโครงสร้างอำนาจในสังคมสมมติ แนวคิดที่สามารถนำมาใช้อธิบายหรือวิเคราะห์ได้มีหลายแบบ ขึ้นอยู่กับมุมมองที่ต้องการเน้น ตัวอย่างแนวคิดที่น่าสนใจ ผมลองเชื่อมโยงแนวคิดเข้ากับนิยาย โอเมก้าเวิร์ส (Omegaverse) ในเชิงรูปธรรมสามารถทำได้ดังนี้ได้แก่ 1. ทฤษฎีเพศสภาพและเพศวิถี (Gender and Sexuality Theories) ใช้แนวคิดของ Judith Butler เกี่ยวกับการแสดงบทบาททางเพศ (Gender Performativity) เพื่อวิเคราะห์ว่าบทบาทของอัลฟ่า เบต้า และโอเมก้าในเรื่องเป็นการสร้างและแสดงบทบาททางเพศที่กำหนดโดยสังคมอย่างไร รวมถึงการสำรวจประเด็นเรื่อง heteronormativity และความท้าทายต่อโครงสร้างเพศแบบคู่ตรงข้าม (binary gender) การเชื่อมโยง Judith Butler กับบทบาททางเพศใน Omegaverse ตัวอย่าง ในโอเมก้าเวิร์ส โอเมก้าถูกกำหนดให้มีบทบาท “อ่อนแอ” หรือ “ต้องการการปกป้อง” จากอัลฟ่า ซึ่งสะท้อนให้เห็นถึง การสร้างบทบาททางเพศ (Gender Performativity) ที่ถูกกำหนดโดยบริบทสังคมในนิยาย การเชื่อมโยงแนวคิดของButler ที่อธิบา...

หนังสือสำคัญเล่มหนึ่งในแวดวงมานุษยวิทยาการแพทย์ที่น่าสนใจเล่มหนึ่ง คือหนังสือชื่อ “The Colonial Life of Pharmaceuticals: Medicines and Modernity in Vietnam” โดย Laurence Monnais สำรวจบทบาทของยาและการแพทย์ในบริบทของลัทธิอาณานิคม โดยเน้นกรณีศึกษาของเวียดนามในช่วงยุคอาณานิคมฝรั่งเศสและช่วงเวลาหลังจากนั้น หนังสือเล่มนี้นำเสนอแนวคิดที่ลึกซึ้งเกี่ยวกับความสัมพันธ์ระหว่างอำนาจ, ยา, และความทันสมัย (modernity) ในบริบทสังคม-วัฒนธรรมที่เฉพาะเจาะจง หนังสือเล่มนี้ไม่ได้เป็นเพียงประวัติศาสตร์ของการแพทย์ในเวียดนาม แต่ยังเป็นการวิเคราะห์เชิงลึกว่าอำนาจ, วัฒนธรรม, และสุขภาพเชื่อมโยงกันอย่างไ รชักชวนให้เราตั้งคำถามเกี่ยวกับบทบาทของการแพทย์ในบริบทของการเมืองโลก เช่น การแพทย์ในยุคโลกาภิวัตน์ หรือการต่อสู้เพื่อสิทธิเข้าถึงยาในประเทศกำลังพัฒนา ความน่าสนใจคือการเชื่อมโยงกับประวัติศาสตร์และการเมือง Monnais ใช้กรณีศึกษาของเวียดนามเพื่อสำรวจว่าการแพทย์และยาส่งผลกระทบต่ออัตลักษณ์และอำนาจทางการเมืองอย่างไร รวมทั้งบทเรียนสำหรับยุคโลกาภิวัตน์ ในปัจจุบัน ยังคงมีการใช้ยาและการแพทย์เป็นเครื่องมือทางการเมือง เช...

เนื่องด้วยใกล้จะถึงวาระครบรอบการประกาศเขตวัฒนธรรมพิเศษ หรือพื้นที่คุ้มครองทางวัฒนธรรมของชาวบ้านพุเม้ยง์ ตำบลทองหลาง อำเภอห้วยคต จังหวัดอุทัยธานี ผมจึงอยากหยิบยกงานที่เกี่ยวข้องสัมพันธ์ุกับการออกแบบการสร้างพื้นที่ของกลุ่มชาติพันธุ์มาเชื่อมโยง ให้เห็นภาพชัดเจน และร่วมเฉลิมฉลองโอกาสพิเศษ ผ่านงานเขียนขิ้นนี้ หนังสือชื่อ The Anthropology of Space and Place: Locating Culture ผู้เขียนคือSetha M. Low และ Denise Lawrence-Zúñiga ตีพิมพ์ประมาณปี2003 ข้อดีของหนังสือเล่มนี้คือ เป็นงานวิจัยเชิงลึกที่เชื่อมโยงมิติทางวัฒนธรรม สังคม และการเมืองเข้ากับพื้นที่และสถานที่ ใช้ตัวอย่างจากหลากหลายพื้นที่ทั่วโลก ทำให้เห็นความหลากหลายและความซับซ้อนของการสร้างความหมายในพื้นที่ หนังสือเล่มนี้เป็นการรวบรวมบทความเชิงวิชาการที่สำรวจความสัมพันธ์ระหว่างวัฒนธรรม พื้นที่ (space) และสถานที่ (place) จากมุมมองทางมานุษยวิทยา โดยเน้นการศึกษาว่ามนุษย์สร้างความหมายต่อพื้นที่และสถานที่อย่างไรในบริบททางสังคม วัฒนธรรม และประวัติศาสตร์ที่แตกต่างกัน แนวคิดหลักของหนังสือมี่น่าสนใจคือ 1. พื้นที่และสถานที่ในมิติวัฒนธรรม โด...

ร่างกายเป็นพื้นฐานของความหมาย ความคิด การปฏิบัติ อัตลักษณ์ ตัวตน อารมณ์และผัสสะ ดังนั้นวิชานี้จึงค่อนข้างให้ความสำคัญกับทั้งเรื่องโครงสร้าง และอัตวิสัย ที่เขื่อมโยงกับร่างกาย หนังสือที่ผมใช้เป็นหลักพื้นฐานเล่มหนึ่งคือ The Body & Society: Explorations in Social Theory เขีบนโดย Bryan S. Turner เป็นหนังสือสำคัญในสาขาสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา ที่มุ่งเน้นการศึกษาร่างกายในฐานะที่เป็นทั้งวัตถุทางกายภาพและเปรากฏการณ์ทางสังคม วัฒนธรรม และการเมือง โดย Turner ใช้แนวคิดจากทฤษฎีสังคมเพื่อสำรวจว่า “ร่างกาย” มีบทบาทอย่างไรในกระบวนการสร้างความหมายและความสัมพันธ์ในสังคม แนวคิดสำคัญในหนังสือที่พอจะประมวลรวบรวมได้มีดังนี้คือ 1. ร่างกายในฐานะวัตถุสังคม (The Social Body)Turner ชี้ว่าร่างกายไม่ใช่เพียงแค่วัตถุทางชีววิทยา แต่เป็นสิ่งที่ถูกสร้างขึ้นใหม่อย่างต่อเนื่องผ่านกระบวนการทางสังคมและวัฒนธรรม เช่น การควบคุม การจัดการ และการแสดงออกในบริบทต่างๆ 2. ระเบียบวินัยและการควบคุมร่างกาย (Discipline and Regulation) Bryan S. Turner ได้รับอิทธิพลจากงานของ Michel Foucault โดยเฉพาะแนวคิดเกี่ยวกับ bi...

มานุษยวิทยาเศรษฐกิจ จะต้องเชื่อมโยงเศรษฐกิจในยุคดั้งเดิมกับเศรษฐกิจสมัยใหม่ ในหนังสือ “Platform Capitalism” (2017) โดย Nick Srnicek ถือเป็นหนังสืออีกเล่มหนึ่งที่สำรวจการพัฒนาของเศรษฐกิจในยุคดิจิทัล โดยให้ความสำคัญกับบทบาทของแพลตฟอร์มดิจิทัลในฐานะโครงสร้างเศรษฐกิจใหม่ที่มีอิทธิพลต่อสังคมและเศรษฐกิจโลก หนังสือเล่มนี้มีเนื้อหาที่สำคัญดังนี้: โดยแนวคิดหลักที่น่าสนใจของหนังสือเล่มนี้มีดังนี้ 1. แพลตฟอร์มคืออะไร Srnicek นิยาม “แพลตฟอร์ม” ว่าเป็นโครงสร้างทางธุรกิจที่อาศัยข้อมูลดิจิทัลและเทคโนโลยีในการเชื่อมโยงผู้ใช้งานหลายกลุ่ม เช่น ผู้บริโภค ผู้ผลิต และผู้ให้บริการ โดยแพลตฟอร์มไม่ได้เพียงแค่เป็นพื้นที่ แต่ยังทำหน้าที่เก็บข้อมูล วิเคราะห์ และสร้างรายได้จากข้อมูลเหล่านั้น 2. เศรษฐกิจแพลตฟอร์ม เขาอธิบายว่าเศรษฐกิจในปัจจุบันกำลังเปลี่ยนจากระบบที่พึ่งพาการผลิตสินค้าไปสู่ระบบที่พึ่งพาข้อมูลดิจิทัล แพลตฟอร์มกลายเป็นศูนย์กลางของเศรษฐกิจ โดยใช้ข้อมูลเพื่อสร้างคุณค่า (value creation) และควบคุมตลาด 3. ประเภทของแพลตฟอร์ม Srnicek แบ่งแพลตฟอร์มออกเป็น 5 ประเภทหลัก Advertising Platforms เช่น Google...

Empathy ในมุมมองทางมานุษยวิทยามักถูกมองว่าเป็นเครื่องมือสำคัญที่ช่วยให้นักมานุษยวิทยาสามารถทำความเข้าใจมุมมอง ความรู้สึก และประสบการณ์ของกลุ่มคนที่ศึกษาได้ โดยเฉพาะเมื่อทำงานภาคสนามหรือมีส่วนร่วมกับชุมชนที่มีวัฒนธรรม วิถีชีวิต และระบบความคิดที่แตกต่างไปจากผู้ศึกษาเอง มุมมองหลักของ Empathy ในมานุษยวิทยาที่น่าสนใจเช่น 1. Empathy เป็นสะพานเชื่อมระหว่างวัฒนธรรม การทำความเข้าใจ “โลกของผู้อื่น” (the emic perspective) เป็นเป้าหมายสำคัญของนักมานุษยวิทยา Empathy ช่วยให้นักวิจัยสามารถเข้าถึงประสบการณ์และความหมายในวัฒนธรรมของกลุ่มเป้าหมายโดยตรง ทำให้สามารถอธิบายและถ่ายทอดสิ่งเหล่านั้นให้ผู้อื่นเข้าใจในเชิงลึก 2. Empathy และ Reflexivity Empathy ยังเกี่ยวพันกับกระบวนการ reflexivity (การสะท้อนตนเอง) นักมานุษยวิทยาต้องสำรวจว่าประสบการณ์หรืออคติส่วนตัวของตนเองมีผลต่อการเข้าใจผู้อื่นอย่างไร ความเห็นอกเห็นใจที่แท้จริงต้องมาพร้อมการวิพากษ์ตัวเอง 3. Empathy และการทำงานภาคสนาม ในการทำงานภาคสนาม นักมานุษยวิทยาต้องพึ่งพา Empathy เพื่อสร้างความไว้วางใจกับชุมชนและผู้ให้ข้อมูล ตัวอย่างที่เห็นได้ชัดคื...

ยามเช้า …เห็นกระรอกเมือง วิ่งไล่ตฃจับกัน จากสายไฟที่เชื่อมบ้านเชื้อมตึกแต่ละหลังเข้าด้วยกัน ในบ้านหลังหนึ่งที่มีต้นไม้ใหญ่ที่นานจะเป็นที่อาศัยของกระรอก หรืออาจจะพักอาศัยในฝ้าเพดานหลังคาบ้าน หลังใดหลังหนึ่ง หากมองภายใต้กรอบมุมมองแบบ Animal Science อธิบายถึงพฤติกรรมตามธรรมชาติ (Innate Behavior) กระรอกเป็นสัตว์ที่ชอบปีนป่ายและเคลื่อนที่ในระดับสูงเพื่อหลีกเลี่ยงผู้ล่า อาจจะเป็นคน สุนัขและอื่นๆ โดยการเคลื่อนที่ตามต้นไม้หรือสิ่งสูง ๆ ในธรรมชาติ โดยในเขตเมือง สายไฟกลายเป็นทางเลือกแทนกิ่งไม้หรือต้นไม้ในสภาพแวดล้อมที่เปลี่ยนแปลงไป ความเชื่อมโยงกับแหล่งอาหารและที่อยู่อาศัย ซึ่งกระรอกมักใช้สายไฟเป็น “ทางด่วน” เพื่อเดินทางไปยังแหล่งอาหาร เช่น ผลไม้ในบ้านเรือน หรือไปยังที่อยู่อาศัยของมันที่อาจอยู่ในพื้นที่สูง เช่น หลังคา ตึกต่างๆ มุมมองว่าด้วยการปรับตัว (Adaptation) โดยกระรอกปรับตัวเข้ากับสิ่งแวดล้อมของมนุษย์ได้ดี และสายไฟเป็นโครงสร้างที่ตอบสนองต่อพฤติกรรมการเคลื่อนที่ของมัน กระรอกถือว่าเป็นสัตว์ที่มีประสาทสัมผัสและการทรงตัวที่ยอดเยี่ยม กระรอกมีหางที่ช่วยในการทรงตัว รวมถึงเล็บที่ยึดเกาะกับ...

แวะมาดูงานช้างที่สุรินทร์ …นอกจากเห็นขบวนช้างที่มาแสดง ผมยังเห็นสัตว์ชนิดต่างๆที่อยู่ในงาน ทั้งแกะ กระต่าย ปลา หนู นกหงส์หยก ควาย และอื่นๆ …เห็นคนที่เดินมาดู มาสัมผัส มาให้อาหารสัตว์ เห็นคนข่ายอ้อยให้กับช้างที่มาจัดแสดง ..นี่ยังไม่นับตุ๊กตารูปสัตว์นานาชนิดในซุ้มเกม ที่วัยรุ่นหนุ่มสาวเดินถือ ผมตื่นเต้นมากที่ช้างไม่ตื่นคน คนไม่ตื่นช้าง สามารถเข้าไปจับ สัมผัสถ่ายรูป ซื้ออาหารเพื่อให้อาหารมันได้ ผมนึกถึงแนวคิด “Becoming with” ของ Donna Haraway ที่อยู่ในหนังสือ “When Species Meet” (2008) ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของงานที่เธอสำรวจความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์ สัตว์ และสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ โดยเน้นว่าเราไม่ได้อยู่แบบแยกขาดจากกัน แต่สร้างตัวตนและความหมายจากการอยู่ร่วมกับสิ่งมีชีวิตอื่น ๆ ในโลกที่เชื่อมโยงถึงกัน (entangled world) “Becoming with” จึงหมายถึง กระบวนการที่ตัวตนของเรา (หรือสิ่งมีชีวิตใด ๆ) ถูกสร้างและเปลี่ยนแปลงผ่านความสัมพันธ์กับผู้อื่น (ไม่ว่าจะเป็นมนุษย์ สัตว์ หรือสิ่งแวดล้อม) แทนที่จะมองมนุษย์หรือสัตว์เป็น “ตัวตน” ที่มีอยู่โดยลำพัง Haraway เสนอว่าเรา “กลายเป็นเรา” ผ่านการปฏิสัมพันธ...

แนวคิด Gender Performativity ของ Judith Butler Judith Butler, นักปรัชญาและนักทฤษฎีเฟมินิสต์ชื่อดัง ได้นำเสนอแนวคิดเรื่อง “Gender Performativity” ในหนังสือ Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity (1990) ซึ่งเป็นการท้าทายแนวคิดดั้งเดิมเกี่ยวกับเพศสภาพ (gender) และเพศวิถี (sexuality) โดยอธิบายว่า เพศสภาพไม่ได้เป็นสิ่งที่มีอยู่ตามธรรมชาติหรือเป็นแก่นแท้ แต่เป็นผลของการแสดงออกซ้ำๆ (performance) ผ่านการกระทำ การพูด และสัญญะต่างๆ ในสังคม แนวคิดสำคัญของ Gender Performativity 1. Gender ไม่ได้เป็นแก่นแท้ (Essence) แต่เป็นการสร้าง (Construction) เพศสภาพ (gender) ไม่ได้เกิดจากธรรมชาติ แต่เป็นผลผลิตของวัฒนธรรม สังคม และบริบททางประวัติศาสตร์ เพศชาย-หญิง หรือบทบาททางเพศไม่ได้ถูกกำหนดตายตัว แต่ถูกสร้างและทำให้ดูเหมือน “ธรรมชาติ” ผ่านการแสดงออกซ้ำๆ 2. Performativity ต่างจาก Performance Performance: หมายถึงการแสดงที่มีตัวแสดง (actor) ตั้งใจแสดง เช่น การแสดงละคร Performativity หมายถึงการแสดงออกโดยไม่รู้ตัว หรือกระทำซ้ำๆ จนกลายเป็น “ความจริง” ตัวอย่างเช่น การเดิน ท่าทาง การ...

หนังสือคลาสสิคชื่อ The Cheyenne Way: Conflict and Case Law in Primitive Jurisprudence ผู้เขียนคือ Karl N. Llewellyn และ E. Adamson Hoebel ปีที่ตีพิมพ์ครั้งแรกคือ 1941 ความน่าสนใจของหนังสือเล่มนี้ ที่ผมว่าน่าสนใจคือ หนังสือเล่มนี้ถือเป็นผลงานบุกเบิกในสาขา มานุษยวิทยากฎหมาย (Legal Anthropology) ศึกษาระบบกฎหมายดั้งเดิมของชนเผ่าไชแอนน์ (Cheyenne) ซึ่งเป็นชนพื้นเมืองอเมริกัน โดยใช้วิธีวิเคราะห์กรณีศึกษา (Case Law)โดย ผู้เขียนรวมแนวคิดทางกฎหมายสมัยใหม่เข้ากับการศึกษาเชิงมานุษยวิทยา ทำให้ผู้อ่านเข้าใจว่ากฎหมายดั้งเดิมไม่ใช่ระบบที่ล้าหลัง แต่เป็นระบบที่ซับซ้อนและสอดคล้องกับโครงสร้างทางสังคม รายละเอียดและแนวคิดสำคัญในหนังสือ 1. มุมมองที่แตกต่างเกี่ยวกับกฎหมายในโลกตะวันตก กฎหมายมักถูกมองว่าเป็นชุดของกฎเกณฑ์ที่กำหนดโดยรัฐ แต่สำหรับชนเผ่าไชแอนน์ กฎหมายคือ ระบบทางสังคม ที่พัฒนาเพื่อแก้ไขความขัดแย้งและรักษาความสงบ ชาวไชแอนน์ไม่ได้มี “ผู้พิพากษา” หรือ “ระบบศาล” ในแบบรัฐสมัยใหม่ แต่ใช้วิธีการที่ยึดตามข้อตกลงของชุมชน 2. แนวคิดเรื่องกรณีกฏหมาย( Case Law ) ของชนเผ่า ผู้เขียนศึกษาและรวบรว...

หนังสือ Design Justice: Community-Led Practices to Build the Worlds We Need เขียนโดย Sasha Costanza-Chock หนังสือเล่มนี้สำรวจแนวคิดและกระบวนการออกแบบที่มุ่งเน้นความยุติธรรมทางสังคม โดยตั้งคำถามกับแนวปฏิบัติการออกแบบที่มักให้ความสำคัญกับผู้ที่มีอำนาจและละเลยเสียงของชุมชนที่ถูกกดขี่ ประเด็นสำคัญในหนังสือเล่มนี้ที่ผมคิดว่าน่าสนใจ คือ 1. กรอบความคิด Design Justice ได้ชี้ให้เห็นว่า การออกแบบไม่ได้เป็นกลาง แต่สะท้อนถึงโครงสร้างอำนาจและอคติทางสังคม ซึ่ง Costanza-Chock ได้ให้ข้อเสนอเกี่ยวกับกรอบการออกแบบที่มีเป้าหมายเพื่อความยุติธรรม โดยเน้นการมีส่วนร่วมของชุมชนและการเคารพในความหลากหลาย 2. วิจารณ์การออกแบบกระแสหลัก Costanza-Chock ได้วิเคราะห์วิธีที่การออกแบบมักสร้างความเหลื่อมล้ำ เช่น เทคโนโลยีที่ใช้งานยากสำหรับผู้พิการ หรือระบบตรวจจับใบหน้าที่มีอคติทางเชื้อชาติ 3. แนวทางปฏิบัติที่ขับเคลื่อนโดยชุมชน Costanza-Chock เสนอวิธีสร้างสรรค์โครงการที่ชุมชนมีบทบาทนำเป็นหลัก เช่น การออกแบบที่เกิดจากความร่วมมือ การฟังเสียงของผู้มีส่วนได้เสีย และการสร้างความยั่งยืน 4. ตัวอย่างโครงการและกรณีศึกษา...

หนังสือ Design Anthropology: Theory and Practice (2013) บรรณาธิการคือ Wendy Gunn, Ton Otto, และ Rachel Charlotte Smith หนังสือเล่มนี้ เป็นการรวบรวมบทความที่สำรวจบทบาทของมานุษยวิทยาในกระบวนการออกแบบ โดยมีเป้าหมายเพื่อเชื่อมโยงทฤษฎีและการปฏิบัติในงานออกแบบที่เกี่ยวข้องกับสังคมและวัฒนธรรม หนังสือเล่มนี้ช่วยให้นักออกแบบเข้าใจว่าการออกแบบไม่ได้เป็นเพียงการแก้ปัญหาเชิงเทคนิค แต่ยังเกี่ยวข้องกับการสร้างความเข้าใจในวิถีชีวิตของมนุษย์ในมิติทางสังคมและวัฒนธรรม เหมาะสำหรับนักออกแบบ นักมานุษยวิทยา และผู้ที่ทำงานในสายงานที่ต้องการสร้างผลิตภัณฑ์ บริการ หรือพื้นที่ที่ตอบโจทย์ความหลากหลายทางวัฒนธรรมและส่งผลต่อการเปลี่ยนแปลงทางสังคมอย่างยั่งยืน หนังสือเล่มนี้จะเป็นจุดเริ่มต้นที่ดี และสามารถต่อยอดไปสู่การศึกษาแนวคิดใหม่ ๆ เช่น “Critical Design” หรือ “Social Design”. แนวคิดสำคัญที่น่าสนใจในหนังสือคือ 1. การผสมผสานระหว่างมานุษยวิทยาและการออกแบบ มานุษยวิทยาถูกใช้เพื่อให้เข้าใจความต้องการของผู้ใช้งานในบริบทวัฒนธรรมที่หลากหลาย และช่วยพัฒนากระบวนการออกแบบที่ตอบโจทย์กลุ่มเป้าหมายอย่างลึกซึ้ง มุมมอ...