Public Anthropology

 “ถ้านายรักฉัน ..นายไม่ต้องทำอะไร …นายทำงาน" (อ.ศิลป์ พีระศรี)    ประเด็นเรื่องของมานุษยวิทยาเมือง (วิชาการเปลี่บนแปลงทางสังคมและวัฒนธรรม ที่ตัวเองหันมาสนใจอยากทำความเข้าใจเรื่องนี้มากขึ้น ว่าเรานักมานุษยวิทยาจะศึกษาเมืองอย่างไรและเราจะทำงานในแนวข้ามศาสตร์ ร่วมศาสตร์อย่างไรในการแก้ปัญหาเมืองหรือออกแบบเมือง ภายใต้จุดแข็งของเรา    ทศวรรษ 1960s - 1970s  โดยมานุษยวิทยาเมืองนั้นได้รับอิทธิพลอย่างมากจากการศึกษาทางสังคมวิทยา โดยเฉพาะอย่างยิ่งสถาบันสังคมวิทยาเมืองแห่งชิคาโก (Chicago School of Urban Sociology) ที่ทำให้เกิดความแตกต่างพื้นฐานระหว่างวิชาการทางสังคมวิทยากับมานุษยวิทยาคือ การมองว่าสังคมวิทยานั้นศึกษาสังคมอารยะ (Civilization คือ สังคมเมือง) ส่วนมานุษยวิทยาศึกษากลุ่มคนไร้อารยะ หรือกลุ่มคนพื้นเมือง Primitive หรือกลุ่มคนที่อาศัยอยู่ในพื้นที่ชนบท (Rural) สังคมชาวไร่นา สิ่งหนึ่งที่เห็นพัฒนาการของการศึกษามานุษยวิทยาเมืองก็คือ ความคิดของการแบ่งแนวทางการศึกษาระหว่างมานุษยวิทยาและสังคมวิทยา การศึกษาเกี่ยวกับ “อารยธรรมตะวันตก” และโลกอุตสาหกรรม หรือโลกสมัยใหม่ถูกสงว...

  ฝนตกพรำ ๆ แบบรถติดมาก ๆ นั่งคิดถึงความเป็นไปของสังคม แบะในฐานะที่ตัวเองก็เคยเป็นทำงานเชิงเคลื่อนไหวเมื่อก่อน….     ผมเห็นด้วยกับความคิดในแง่ที่ชี้ให้เห็นว่าการดึงคนขบวนเข้าสภาอาจทำให้ขบวนอ่อนแอ และก็เห็นด้วยกับความคิดที่ว่าไม่ควรโทษพรรคเพียงฝ่ายเดียว เพราะสังคมไทยและขบวนภาคประชาชนเองก็มีส่วนทำให้หันขวาหรือยึดโยงกับอนุรักษ์นิยม      มีงานวิชาการหลายชิ้นชี้ว่า พรรคการเมืองกับขบวนการทางสังคมมักมีความสัมพันธ์แบบ กระดานหกหรือผกผัน (seesaw relationship) คือเมื่อพรรคการเมืองเข้มแข็ง ขบวนการทางสังคมจะมีพื้นที่น้อยลง …   ในขณะเดียวกันปัญหาที่เกิดในหลายประเทศ เมื่อนักเคลื่อนไหวเข้าไปรับตำแหน่งรัฐ  ก็มีความเสี่ยงจะกลายเป็นชนชั้นนำใหม่ (new elite) และทำให้เกิดความไม่พอใจจากลุ่มฐานเดิมของตัวเอง     แต่ก็ไม่ใช่ทุกประเทศที่พรรคเข้มแข็งแล้วขบวนจะอ่อนแอเสมอ ในยุโรปเหนือหลายประเทศ เช่น สวีเดน นอร์เวย์ เดนมาร์ก พรรคการเมืองสังคมประชาธิปไตยและสหภาพแรงงานทำงานควบคู่กันมายาวนาน มีความสัมพันธ์เชิงสถาบัน (institutional link) ที่ช่วยกันรักษาฐานเสียงและนโยบาย...

ChatGPT สร้างโมเดล Art Toy ส่วน Gemini ก็สร้างโมเดลฟิกเกอร์ 3D ในการแข่งขันกันในโลกของ AI. ปรากฏการณ์ดังกล่าวกลายเป็นกระแสดังในโลกโซเชี่ยลที่หลายคนต่างมีโมเดล 3 D ของตัวเอง ในทางมานุษยวิทยา ปรากฏการณ์เหล่านี้ นักมานุษยวิทยาอย่างผมมองว่ามันคือ การสร้างอัตลักษณ์ใหม่ในโลกดิจิทัล คือการทดลองและเล่นกับตัวตน ที่สะท้อนการเปลี่ยนรูปแบบการสื่อสารและความสัมพันธ์ในสังคม ซึ่งทำให้เกิดวัฒนธรรมใหม่ที่ผสมผสานความจริงกับโลกเสมือนจริงเข้าด้วยกัน เพราะการทำฟิกเกอร์ 3D ของตัวเองใน Gemini ตอบโจทย์หลายมิติที่เกี่ยวข้องกับอัตลักษณ์ ความสนุก และเทรนด์ทางสังคมในยุคดิจิทัล เหตุผลที่คนชอบทำฟิกเกอร์ 3D ของตัวเอง ผมมองว่าน่าจะเกิดจาก 1. ความต้องการสะท้อนตัวตน (Identity Expression) การสร้างฟิกเกอร์ 3D ช่วยให้คนออกแบบตัวเองในแบบที่อยากให้คนอื่นเห็น เหมือนเป็นการอวตารที่สื่อถึงสไตล์ บุคลิก ความชอบ โดยไม่ต้องเปิดเผยตัวจริงมากเกินไป ซึ่งตรงกับแนวคิด self-branding ในโลกออนไลน์ ซึ่งเราสามารถควบคุมได้ว่าจะนำเสนอตัวเราแบบไหน 2. ความสนุกและการเล่น (Playfulness & Creativity) ทำให้รู้สึกเหมือนกำลังเล่นเกม ปรับทรงผม เสื้อ...

มานุษยวิทยาว่าด้วยการสูญหาย (An Anthropology of Disappearance) การศึกษาประเด็นนี้มีงานของนักมานุษยวิทยาที่น่าสนใจหลายท่าน โดยเฉพาะนักมานุษยวิทยาที่อยู่ในบริบทของประเทศที่ถูกกดขี่ และมีประสบการณ์ที่ถูกดขี่ และสัมผัสกับการสูญหายของผู้คนในวัฒนธรรมของตัวเอง อาทิเช่น Laura Huttunen เป็นศาสตราจารย์ด้านมานุษยวิทยาสังคมที่มหาวิทยาลัย Tampere ประเทศฟินแลนด์ ในปี 2556-2557 เธอดำเนินโครงการที่มุ่งเน้นไปที่คำถามเกี่ยวกับบุคคลสูญหายและหายตัวไปในบอสเนีย-เฮอร์เซโกวีนา ในปี 2561-2565 เธอเป็นผู้นำโครงการวิจัยที่มุ่งเน้นไปที่การหายตัวไปในบริบทการย้ายถิ่น หนังสือ An Anthropology of Disappearance โดย Laura Huttunen สำรวจปรากฏการณ์ของการหายตัวไปในบริบททางสังคมและวัฒนธรรม โดยเฉพาะอย่างยิ่งในกรณีที่เกี่ยวข้องกับความขัดแย้ง การบังคับหายตัว และความรุนแรงทางการเมือง หนังสือเล่มนี้นำเสนอกรณีศึกษาจากสถานการณ์ต่าง ๆ เช่น สงคราม การกดขี่ทางการเมือง และการอพยพย้ายถิ่นฐาน โดยวิเคราะห์ว่าการหายตัวไปส่งผลกระทบต่อครอบครัว ชุมชน และสังคมอย่างไร สิ่งที่น่าสนใจคือ Huttunen นำเสนอแนวคิดว่าการหายตัวไ...

แนวคิด Anthropology of Food คือการศึกษาอาหารในบริบททางวัฒนธรรม สังคม เศรษฐกิจ และการเมือง โดยเน้นความเข้าใจว่าอาหารไม่ได้เป็นเพียงสิ่งที่รับประทานเพื่อการยังชีพเท่านั้น แต่ยังเป็นส่วนสำคัญที่สะท้อนถึงวิถีชีวิต ความเชื่อ ประวัติศาสตร์ และความสัมพันธ์ของผู้คนในสังคม โดยสาระสำคัญของ Anthropology of Food คือ 1. วัฒนธรรมอาหาร (Food Culture) การศึกษาว่าอาหารมีบทบาทอย่างไรในการกำหนดและสะท้อนอัตลักษณ์ของกลุ่มคน รวมถึงวิธีที่อาหารถูกใช้เพื่อสร้างความหมายและการแสดงออกทางวัฒนธรรม 2. การแลกเปลี่ยนทางสังคม (Social Exchange) อาหารมักเป็นส่วนหนึ่งของการแลกเปลี่ยนทางสังคม เช่น การแบ่งปันอาหารในครอบครัวหรือชุมชน ซึ่งช่วยสร้างและรักษาความสัมพันธ์ระหว่างผู้คน 3. อำนาจและการเมือง (Power and Politics) การศึกษาอาหารสามารถเปิดเผยโครงสร้างอำนาจและความไม่เท่าเทียมในสังคม เช่น การควบคุมทรัพยากรอาหาร การเข้าถึงอาหารที่ไม่เท่าเทียมกัน และการเมืองของการผลิตและการบริโภคอาหาร 4. เศรษฐกิจและการบริโภค (Economy and Consumption) วิเคราะห์วิธีที่ระบบเศรษฐกิจมีผลต่อการผลิตและการบริโภคอาหาร และผลกระทบของระบบ...

งานเขียนนี้ตั้งใจสำรวจความหมายของ เจดีย์และลัทธิเจ้าวัดในโลกจินตนาการของชาวกะเหรี่ยง ซึ่งสะท้อนจักรวาลวิทยา ความหวังต่อพระศรีอริยะเมตไตรย์ และความเชื่อเรื่อง mìn laùng หรือผู้มีบุญผู้ปลดปล่อย เจดีย์ถูกสร้างจากวัสดุท้องถิ่น เช่น ไม้ ดิน ทราย ไผ่ และตั้งอยู่บนพื้นที่สูงหรือศูนย์กลางหมู่บ้าน ทำหน้าที่เป็นสัญลักษณ์ศักดิ์สิทธิ์ แหล่งรวมกิจกรรมศาสนา วัฒนธรรม และงานหัตถกรรม เจดีย์จึงเปรียบเหมือน “พิพิธภัณฑ์หมู่บ้าน” ที่หล่อเลี้ยงความฝัน ความหวัง และคุณค่าทางศีลธรรม การสร้างเจดีย์เชื่อมโยงกับความเชื่อจักรวาลวิทยาในหลายวัฒนธรรม ตั้งแต่คติพุทธ–ฮินดูที่มองภูเขาเป็นศูนย์กลางจักรวาล ไปจนถึงประเพณีล้านนาอย่างเจดีย์ทรายและตุงในเทศกาลสงกรานต์ ขณะเดียวกัน เจดีย์ของกะเหรี่ยงยังสัมพันธ์กับการเมือง การต่อสู้ และอัตลักษณ์ชาติพันธุ์ เช่น กรณีในพม่าและไทย ที่ศาสนา–การเมือง–เศรษฐกิจผสานกัน แม้โลกาภิวัตน์และนโยบายรัฐทำให้บางหมู่บ้านสูญเสียพื้นที่ ความเชื่อ และเจดีย์ แต่ก็มีการฟื้นฟูพิธีกรรม เช่น ลู้บ่อง ในอุทัยธานีและกาญจนบุรี แสดงถึงความทรงจำทางสังคมและความพยายามรักษาอัตลักษณ์ของชาวกะเห...