***ร่างกายในมุมมองของ Marcel Mauss***
แนวคิด The Techniques of the Body ของ Marcel Mauss ปรากฏครั้งแรกในบทความชื่อเดียวกันเมื่อปี ค.ศ. 1934 และถือเป็นงานบุกเบิกสำคัญของมานุษยวิทยาที่หันมาศึกษาร่างกายอย่างจริงจังในฐานะปรากฏการณ์ทางสังคมและวัฒนธรรม ไม่ใช่เพียงวัตถุทางชีววิทยาเท่านั้น
Mauss เสนอว่า ร่างกายของมนุษย์ไม่ได้เป็นเพียงเครื่องมือเชิงกายภาพ หากแต่เป็น เครื่องมือทางสังคม ที่ถูกหล่อหลอมผ่านกระบวนการเรียนรู้ การฝึกฝน และการถ่ายทอดทางวัฒนธรรม ดังถ้อยคำอันโด่งดังของเขาที่ว่า “The body is the first and most natural tool of man.”
ประโยคนี้สะท้อนแนวคิดสำคัญว่า ก่อนที่มนุษย์จะสร้างเครื่องมือภายนอกใด ๆ ร่างกายคือเครื่องมือแรกสุดที่ถูกใช้ในการดำรงชีวิต และการใช้ร่างกายนั้นไม่เคยเป็นธรรมชาติล้วน ๆ หากแต่ถูกปรับแต่งโดยวัฒนธรรมที่มนุษย์ดำรงอยู่
***เทคนิคของร่างกาย: เมื่อการเคลื่อนไหวคือผลผลิตของสังคม***
Mauss ชี้ให้เห็นว่า เทคนิคของร่างกายไม่ได้เป็นเพียงกระบวนการเชิงกลไก แต่เป็นผลผลิตของสังคมอย่างลึกซึ้ง ดังที่เขากล่าวไว้ว่า “Techniques are not simply mechanical, they are social.” การเดิน การว่ายน้ำ การอุ้มเด็ก หรือแม้แต่ท่าทางการนั่ง ล้วนสะท้อนแบบแผนทางวัฒนธรรมที่แต่ละสังคมกำหนดขึ้นมา ไม่เพียงเท่านั้น เทคนิคเหล่านี้ยังแตกต่างกันไปตาม สังคม ชนชั้น และยุคสมัย ดังคำอธิบายของ Mauss ที่ว่า
“These techniques vary not just between individuals but across societies, classes, and epochs.” กล่าวคือ แม้จะเป็นการใช้ร่างกายแบบเดียวกัน แต่บริบททางสังคมและประวัติศาสตร์ทำให้ วิธีการเหล่านั้นแตกต่างออกไปอย่างมีนัยสำคัญ
***ร่างกายกับการถ่ายทอดทางวัฒนธรรม: จากการเลียนแบบสู่การฝังราก***
การเรียนรู้เทคนิคของร่างกาย ไม่ได้เกิดจากการคิดค้นอย่างอิสระของปัจเจก หากแต่เกิดจากการถ่ายทอดผ่านการเลียนแบบและการฝึกฝนร่วมกันในสังคม Mauss อธิบายไว้อย่างชัดเจนว่า “The education of movements is always done through imitation, not invention.” ร่างกายจึงกลายเป็นพื้นที่ที่วัฒนธรรมถูกฝังตัว (embodied) ผ่านกระบวนการเรียนรู้ตั้งแต่วัยเด็ก ไม่ว่าจะเป็นท่าทาง การเคลื่อนไหว หรือพฤติกรรมในชีวิตประจำวัน ปัจเจกบุคคลจึงมักเป็น ผู้รับความหมาย ความคาดหวัง และบรรทัดฐานของสังคม มากกว่าจะเป็นผู้สร้างร่างกายของตนเองขึ้นมาอย่างอิสระ
นิสัย พฤติกรรม และภาพลวงของการเลือกส่วนบุคคล
สิ่งที่ Mauss ท้าทายอย่างน่าสนใจ คือความเชื่อที่ว่าพฤติกรรมหรือนิสัยเป็นผลจากการเลือกของปัจเจกเพียงลำพัง เขาเสนอว่า แท้จริงแล้วนิสัยหรือจริตคือปรากฏการณ์ทางสังคม ดังที่กล่าวว่า “Habits do not just involve individual choices, they are collective phenomena shaped by society.”
แนวคิดนี้เชื่อมโยงอย่างชัดเจนกับแนวคิด Habitus ของ Pierre Bourdieu ซึ่งอธิบายว่าร่างกายและพฤติกรรมของมนุษย์ถูกหล่อหลอมโดยโครงสร้างทางสังคมและวัฒนธรรมอย่างลึกซึ้ง จนกลายเป็นสิ่งที่ดูเหมือนธรรมชาติของปัจเจก
***แนวคิดหลักของ The Techniques of the Body***
1. ร่างกายในฐานะเครื่องมือแรกของมนุษย์
Mauss มองว่าร่างกายคือเครื่องมือพื้นฐานที่สุดในการดำรงชีวิต การเดิน วิ่ง กิน นอน ล้วนเป็นกิจกรรมที่ต้องอาศัยการฝึกฝนและการเรียนรู้ผ่านวัฒนธรรม ไม่ได้เกิดขึ้นเองโดยอัตโนมัติ
2. Techniques หรือวิธีการใช้ร่างกายในเชิงวัฒนธรรม
เทคนิคของร่างกายหมายถึงวิธีการที่สังคมกำหนดให้ร่างกายถูกใช้งาน ตัวอย่างเช่น การอุ้มเด็ก ที่แตกต่างกันระหว่างวัฒนธรรม การนอนหลับ บนฟูกญี่ปุ่นกับเตียงตะวันตก การกินอาหาร ด้วยมือ ตะเกียบ หรือช้อนส้อม การเดินและท่วงท่า ที่สัมพันธ์กับเพศ สถานะ หรือระเบียบวินัย เช่น การเดินของทหาร
3. ร่างกายในฐานะปรากฏการณ์ทางสังคม
การเคลื่อนไหวของร่างกายไม่ได้เป็นธรรมชาติบริสุทธิ์” แต่เป็นผลของการเรียนรู้ เช่น การไหว้ในสังคมไทย หรือการจับมือในตะวันตก
4. การถ่ายทอดทางวัฒนธรรม
เทคนิคของร่างกายถูกส่งต่อผ่านการอยู่ร่วมกัน การเลียนแบบ และการฝึกฝน มากกว่าการสอนอย่างเป็นทางการ
5. Habits และการจัดระเบียบร่างกาย
พฤติกรรมทางกายภาพสะท้อนโครงสร้างทางสังคม เช่น ชนชั้น อาชีพ หรือบทบาททางสังคม
***อิทธิพลและการสืบทอดแนวคิดของ Mauss***
แนวคิดของ Mauss ปรากฏในงาน Sociologie et Anthropologie (1934) และกลายเป็นรากฐานสำคัญของการศึกษาร่างกายในสังคมศาสตร์ ต่อมาได้รับการขยายความในงานของนักวิชาการหลายคน เช่น Bryan S. Turner ใน The Body & Society หรือ Pierre Bourdieu ใน The Logic of Practice รวมถึง Thomas Csordas ใน The Anthropology of the Body and Modernity
แนวคิดของ Marcel Mauss การเชื่อมโยงสู่ปรากฏการณ์ร่วมสมัย แนวคิด The Techniques of the Body ช่วยให้เราเข้าใจประเด็นร่วมสมัยได้อย่างลึกซึ้ง ไม่ว่าจะเป็นพฤติกรรมทางสุขภาพที่ถูกกำหนดโดยวัฒนธรรม เทคนิคการดูแลสุขภาพ เช่น โยคะ ไทชิ การอบสมุนไพร ความสัมพันธ์ระหว่างร่างกายกับสุขภาพจิต ผลกระทบของบรรทัดฐานทางเพศและสถานะต่อสุขภาพ สุขภาพในบริบทแรงงานและเศรษฐกิจ เช่น โรคจากการทำงานหรือออฟฟิศซินโดรม โรคซึมเศร้าจากความเครียดและการแข่งขันในระบบทุนนิยม เป็นต้น
กล่าวโดยสรุปคือแนวคิดของ Marcel Mauss ทำให้เราเห็นว่าร่างกายไม่เคยเป็นเพียงของส่วนตัว หากแต่เป็นพื้นที่ที่สังคม วัฒนธรรม และอำนาจ เข้ามาหล่อหลอมอย่างแนบเนียนในชีวิตประจำวันของมนุษย์
ความคิดเห็น
แสดงความคิดเห็น