Decolonizing Methodologies ของ Linda Smith. วิพากษ์ความรู้ของเจ้าอาณานิคม โดย นัฐวุฒิ สิงห์กุล

หาวัตถุดิบลง Blog ….ว่าด้วยการวิพากษ์ความรู้ หนังสือชื่อ Decolonizing Methodologies (1999) เขียนโดย Linda Tuhiwai Smith (เชื้อสายเมารีชาวนิวซีแลนด์) ซึ่งสรุปแนวคิดหลักและประเด็นสำคัญจากทั้งเล่มอย่างเป็นระบบ โดยแบ่งเป็น 5 หัวข้อหลัก ประกอบด้วย 1. Colonialism & Research – งานวิจัยในฐานะเครื่องมือของจักรวรรดินิยม 2. Decolonizing Knowledge – การฟื้นฟูอำนาจของความรู้ท้องถิ่นและชนพื้นเมือง 3. Indigenous Research Projects – รูปแบบการวิจัยที่ชุมชนเป็นผู้กำหนดเอง 4. Ethical Frameworks – จริยธรรมและอำนาจในการกำหนดการวิจัย 5. Institutional Change – การเปลี่ยนแปลงในมหาวิทยาลัยและสถาบันวิชาการ คำถามของนักวิจาการจากประเทศอาณานิคม มัก ตั้งคำถามว่า การวิจัยคือเครื่องมือของอาณานิคมใช่หรือไม่ ซึ่ง Smith เริ่มต้นด้วยประโยคอันทรงพลังว่า “Research is probably one of the dirtiest words in the indigenous world’s vocabulary.”ซึ่งหมายถึง งานวิจัยเคยถูกใช้เป็นเครื่องมือควบคุมและจัดการชนพื้นเมือง เช่น การวัดกะโหลก, การจัดจำแนกเชื้อชาติ, การสร้างภาพว่าชนพื้นเมืองล้าหลังหรือป่าเถื่อน โดยแนวคิดนี้นำไปสู่การเรียกร้องให้ “เลิกใช้” วิธีวิจัยแบบอาณานิคม และ “สร้างใหม่” ผ่านวิธีวิจัยที่ยึดโยงกับผู้ถูกวิจัยมากขึ้น โดยในหนังสือเล่มนี้มีคำสำคัญ (Key Concepts & Terms) ที่น่าสนใจ ได้แก่ Decolonization คือ การปลดปล่อยความรู้จากอำนาจอาณานิคม Indigenous Epistemology คือ ระบบความรู้ของชนพื้นเมือง ซึ่งความรู้ของชนพื้นเมืองถูกละเลยหรือด้อยค่าโดยระบบอาณานิคม Smith เสนอให้ยอมรับ ความรู้ในรูปแบบอื่น ๆ เช่น ตำนาน นิทาน เพลง พิธีกรรม และภูมิปัญญาท้องถิ่น Self-determination คือสิทธิในการกำหนดอนาคตและความรู้ของตนเอง ผ่านการให้ชื่อ (Naming) และอธิปไตยในการเล่าเรื่อง ตัวอย่างเช่น ชนพื้นเมืองถูกตั้งชื่อและจัดจำแนกโดยคนนอก (เช่น “primitive,” “backward,” “exotic”) ซึ่ง Smith เสนอว่า สิ่งสำคัญในการปลดปล่อยอาณานิคม คือ การเรียกชื่อ-ตนเอง (self-naming) ตัวอย่างเช่น กลุ่มเมารีในนิวซีแลนด์ที่รณรงค์ให้ใช้ชื่อภาษาตนเองในโรงเรียนและสถานที่ราชการ Critical Methodology คือวิธีวิทยาที่ตั้งคำถามกับอำนาจและโครงสร้างเดิม Refusal คือการปฏิเสธที่จะให้ข้อมูลหรือเข้าร่วมวิจัยที่กดขี่ และ Storytelling as Knowledge คือ การเล่านิทานเป็นการถ่ายทอดความรู้ ผมชอบคำว่า Decolonization (การปลดปล่อยตัวเอง จากอาณานิคม) ที่ไม่ใช่แค่การถอนตัวของเจ้าอาณานิคมจากดินแดน แต่คือ การสร้างทางเลือกด้านวิธีวิทยา, การสะท้อนอำนาจความรู้, และการกำหนดกลับมาให้ความสำคัญกับการกำหนดคุณค่าทางสังคมโดยชุมชนเอง ดังนั้นหลักฐานเชิงประจักษ์หลายชิ้น ชี้ให้เห็นว่า งานวิจัย (research) เป็นเครื่องมือที่อาณานิคมนำมาใช้เพื่อควบคุมพื้นที่ จัดจำแนกมนุษย์ และผลิตความรู้ที่สนับสนุนการปกครอง ที่ทำให้การเขียนประวัติศาสตร์ของชนพื้นเมืองส่วนใหญ่ มักเขียนโดยคนนอก คนที่มีสถานะทางเศรษฐกิจสังคมที่เหนือกว่า ด้วยมุมมองของผู้ปกครองมากกว่าผู้ถูกปกครอง ดังเช่น ตัวอย่างของนักเดินเรือจากประเทศ๖ะวันตก ที่เป็นเจ้าอาณานิคม ที่เรารู้จัก นักสำรวจที่มีชื่อเสียงในศตวรรษที่ 19 อย่าง James Cook บันทึกว่าชนพื้นเมือง “ดุร้าย” และ “ขาดวัฒนธรรม” ซึ่งกลายเป็นเหตุผลในการล่าอาณานิคมในนิวซีแลนด์และออสเตรเลีย คำถามที่ท้าทายและน่าคิดต่อคือ ใครคือผู้มีสิทธิเขียนประวัติศาสตร์ของเรา(ชนพื้นเมือง)? ทำไมงานวิจัยแบบวิทยาศาสตร์ตะวันตกถึงถูกมองว่า “เป็นกลาง” แต่ความรู้ของชนพื้นเมืองกลับถูกมองว่า “งมงาย”? และไร้เหตุผล? นั่นคือเรื่องของอคติทางความรู้ และการ Takeside ความเชื่อ ความรู้ที่ตัวเอง คุ้นชิน การเมืองของอาณานิคม (Colonizing Knowledges) ปรากฏผ่านความสัมพันธ์เชิงความรู้และอำนาจ โดยเฉพาะการจัดหมวดหมู่ความรู้แบบตะวันตก เช่น วิทยาศาสตร์ ชีววิทยา มานุษยวิทยา มีรากฐานจากการ “ศึกษา” ผู้อื่นในฐานะ “วัตถุ” ทำให้ความรู้ของชนพื้นเมือง (Indigenous Knowledge) ถูกลดทอน จัดอยู่ในระดับล่างสุดของสิ่งมี่เรียกว่า ลำดับชั้นของความรู้ ดังเช่น ระบบการรักษาของชาวเมารี ซึ่งเชื่อมโยงร่างกาย วิญญาณ บรรพบุรุษ และสิ่งแวดล้อม ถูกมองว่า ไม่เป็นวิทยาศาสตร์ จึงนำไปสู่ความรู้ ที่ไม่ถูกรับรองในระบบสุขภาพสมัยใหม่ นักวิชาการแนววิพากษ์ จึงเสนอสิ่งที่่เรียกว่า ระเบียบวิธีวิจัยแบบทำลายอาณานิคม (Decolonizing Methodologies) โดยเสนอทางเลือกการทำวิจัยที่ยึดโยงกับชุมชน ผ่านการนำแนวคิดการวิจัยที่ควบคุมโดยชุมชน ( Community-Controlled Research ) มาใช้ ที่เน้นว่า โครงการวิจัยที่ดี ควรเกิดจากความต้องการของชุมชน ไม่ใช่คำถามของนักวิจัยจากมหาวิทยาลัย เช่น โครงการวิจัยสุขภาพของชาวเมารี ที่ชาวบ้านเป็นผู้ร่วมออกแบบคำถาม เก็บข้อมูล วิเคราะห์ และตีความผลการศึกษาด้วยตนเอง กระบวนการวิจัยแบบอาณานิคมทำให้ผู้ถูกวิจัยกลายเป็น “วัตถุศึกษา” ไร้เสียง โดย Smith เสนอให้เกิดการ “คืนสิทธิ” ในการควบคุมงานวิจัยกลับคืนสู่ชุมชน หรือที่เธอเรียกว่า “Self-determination in research” ตัวอย่าง ในอดีต ชนพื้นเมืองถูกเก็บดีเอ็นเอไปศึกษาโดยไม่รู้ตัว เช่น โครงการ Human Genome Diversity Project ซึ่งชนพื้นเมืองบางกลุ่มขัดขืนและยกเลิกการมีส่วนร่วมเพราะเห็นว่าเป็น “biocolonialism” โดยSmith เสนอ 25 รูปแบบการวิจัยของชนพื้นเมือง ที่ควรสนับสนุน เพื่อปลดแอกอาณานิคมของความรู้ อาทิเช่น Reclaiming คือ การทวงคืนที่ดิน ประวัติศาสตร์ ภาษา (เช่น รณรงค์เปลี่ยนชื่อเมืองกลับเป็นชื่อภาษาพื้นเมือง) Renaming คือ เปลี่ยนคำที่กดทับ (เช่น จาก “เผ่าล้าหลัง” เป็น “กลุ่มชาติพันธุ์”) Storytelling คือ เล่านิทานพื้นบ้านเพื่อส่งต่อความรู้ระหว่างรุ่น Protecting คือ การปกป้องพืชพันธุ์ พิธีกรรม สมุนไพร จากการถูกขโมย และCelebrating Survival คือการเฉลิมฉลองว่าชนพื้นเมืองยังอยู่รอดได้ท่ามกลางการกดขี่ Smith แสดงความกังวลเกี่วยวกับสถาบันที่ผลิตความรู้และงานวิจัย อย่างเช่น มหาวิทยาลัยซึ่งเป็นสถาบันการศึกษายังคงผลิตวิธีวิทยาที่กดทับ เธอเรียกร้องให้มีพื้นที่สำหรับ “ภาษา ความรู้ และพิธีกรรม” ของชนพื้นเมืองในมหาวิทยาลัย โดยเสนอแนวคิด Self-determination คือการให้สิทธิของชุมชนในการควบคุมคำถาม กระบวนการ และการใช้ข้อมูลในงานวิจัย Refusal คือ สิทธิของชุมชนในการปฏิเสธการเข้าร่วมวิจัย หรือแนวคิด ความปลอดภัยทางวัฒนธรรม Cultural Safety คือ การวิจัยที่ไม่ทำร้าย ไม่ตัดสิน และยอมรับความแตกต่างของวัฒนธรรม และ Knowledge Sovereignty คือ อธิปไตยของชุมชนในการดูแลความรู้ เช่น พันธุกรรม ภาษา อาหารและสมุนไพร เป็นต้น ดังนั้นผมว่า หนังสือเล่มนี้ไม่ใช่แค่การวิพากษ์ “ตะวันตก” หรือ “อาณานิคม” แต่เป็นการ สร้างพื้นที่ใหม่ให้กับความรู้ของผู้ถูกกดทับ โดยเฉพาะในฐานะผู้วิจัยที่มีอำนาจร่วมในการนิยามตนเอง