แนะนำหนังสือ The Gift ของ Marcel Mauss โดย นัฐวุฒิ สิงห์กุล

ระหว่างนั่งรถไม่มีอะไรทำ เพราะ 19.00 น.แล้วยังไม่ถึงบ้าน หนังสือนี้แหละดีที่สุด หนังสือ The Gift: Forms and Functions of Exchange in Archaic Societies โดย Marcel Mauss ผมถือเป็นหนังสือคลาสสิกเล่มหนึ่งของนักเรียน มานุษยวิทยา ซึ่งเป็นการวิเคราะห์การแลกเปลี่ยนของขวัญในสังคมโบราณ และบทบาทของของขวัญในการสร้างความสัมพันธ์ทางสังคม Mauss เสนอแนวคิดที่ว่าของขวัญไม่ได้เป็นเพียงวัตถุทางเศรษฐกิจ แต่ยังเป็นสัญลักษณ์ของความสัมพันธ์และพันธะทางสังคมอีกด้วย นับเป็นหนึ่งในงานที่มีอิทธิพลอย่างมากต่อการศึกษามานุษยวิทยาเศรษฐกิจ The Gift: Forms and Functions of Exchange in Archaic Societies โดย Marcel Mauss ถือเป็นงานศึกษาทางมานุษยวิทยาที่สำคัญ ซึ่งมีสาระสำคัญที่น่าสนใจดังนี้ 1. แนวคิดเรื่องของขวัญและการแลกเปลี่ยนในสังคมโบราณ โดย Mauss สำรวจวิธีการแลกเปลี่ยนที่ไม่ใช่เพียงการแลกเปลี่ยนทางเศรษฐกิจ แต่ยังเป็นการแลกเปลี่ยนทางสังคมและศีลธรรม ของขวัญในบริบทนี้ไม่ใช่เพียงสิ่งของที่มีค่า แต่เป็นสัญลักษณ์ของความสัมพันธ์ทางสังคมและพันธะทางศีลธรรมที่ผู้ให้และผู้รับมีต่อกัน 2. หลักการของการให้และการรับ โดยMauss เสนอว่าการให้ของขวัญในสังคมโบราณมีลักษณะเป็นวงจรที่ไม่สิ้นสุด ประกอบด้วยสามขั้นตอนคือ การให้ การรับ และการตอบแทน การไม่ปฏิบัติตามหลักการเหล่านี้อาจนำไปสู่ผลกระทบทางสังคมที่ร้ายแรง เช่น การต่อสู้ ความขัดแย้ง การแย่งชิงทรัพยากร การทำสงคราม เป็นต้น 3. ความหมายทางสังคมและจิตวิญญาณ โดย Mauss ย้ำถึงความหมายที่ลึกซึ้งของของขวัญ ซึ่งรวมถึงการสื่อสารความรู้สึก ความหวัง และความตั้งใจ การแลกเปลี่ยนของขวัญยังสามารถสะท้อนถึงสถานะทางสังคม อำนาจ และพันธะที่มีต่อกันในชุมชน 4. ความสัมพันธ์ระหว่างวัตถุและบุคคล ในหลายวัฒนธรรม วัตถุที่มอบให้กันจะพ่วงมาด้วย "จิตวิญญาณ" ของผู้ให้เสมอ ทำให้ผู้รับต้องมีภาระทางศีลธรรมในการตอบแทน เพราะของขวัญนั้นไม่ได้เป็นเพียงวัตถุ แต่เป็นส่วนหนึ่งของผู้ให้ด้วย มันคือการเคารพซึ่งกันและกัน เมื่อได้มาก็ต้องให้ตอบแทนกลับคืน 5. ภาวะของการแลกเปลี่ยนเชิงซ้อน โดย Mauss อธิบายว่าการแลกเปลี่ยนในสังคมโบราณไม่ใช่เพียงการแลกเปลี่ยนที่เป็นเศรษฐกิจ แต่มีความซับซ้อนทางวัฒนธรรม เช่น พิธีกรรมทางศาสนา การสร้างเครือข่ายทางสังคม และการรักษาความสัมพันธ์ระหว่างกลุ่มชน หนังสือเล่มนี้มีอิทธิพลอย่างมากต่อมานุษยวิทยา สังคมวิทยา และทฤษฎีทางเศรษฐกิจ โดยเน้นให้เห็นถึงการแลกเปลี่ยนและการให้ของขวัญเป็นศูนย์กลางของโครงสร้างทางสังคมและความสัมพันธ์ระหว่างบุคคลในวัฒนธรรมโบราณ ตัวอย่างที่น่าสนใจจากสังคมโบราณและแนวคิดที่ได้จากหนังสือเล่มนี้ที่สามารถนำไปใช้ในการศึกษาได้เช่น Potlatch ในหมู่ชนเผ่าพื้นเมืองแถบชายฝั่งแปซิฟิกตะวันตกเฉียงเหนือ โดยMauss นำเสนอพิธีกรรม Potlatch ซึ่งเป็นการแลกเปลี่ยนของขวัญในรูปแบบของการบริจาคที่ยิ่งใหญ่และการทำลายทรัพย์สินอย่างหรูหราในสังคมชนเผ่า Kwakiutl และ Tlingit ของชนพื้นเมืองในแถบแปซิฟิกตะวันตกเฉียงเหนือ การกระทำนี้เป็นการสร้างชื่อเสียงและอำนาจแก่ผู้ให้ แต่ก็สร้างพันธะและความกดดันให้กับผู้รับในการตอบแทนด้วยสิ่งที่มีค่าเท่าเทียมกันหรือต้องดีกว่าเดิมที่รับมาด้วย มันคือเรื่องของความโอ้อวดและศักดิ์ศรีเกียรติยศของกลุ่มหรือสายตระกูล Kula Ring ในหมู่เกาะ Trobriand คือตัวอย่างที่มีชื่อเสียงอีกตัวหนึ่งคือระบบ Kula Ring ซึ่งเป็นเครือข่ายการแลกเปลี่ยนของขวัญระหว่างเกาะในหมู่เกาะ Trobriand วัตถุที่แลกเปลี่ยนกันคือสร้อยคอและกำไลที่มีคุณค่าเชิงสัญลักษณ์ การแลกเปลี่ยนนี้ไม่ได้เป็นแค่การซื้อขาย แต่เป็นการสร้างและรักษาความสัมพันธ์ระหว่างเครือข่ายชนเผ่า การไม่ปฏิบัติตามพันธะในการแลกเปลี่ยนนี้อาจทำให้ความสัมพันธ์ทางสังคมถูกทำลายด้วย แนวคิด Hau หรือ "จิตวิญญาณของของขวัญ โดย Mauss อธิบายว่าในหลายวัฒนธรรม ของขวัญมี "Hau" หรือจิตวิญญาณของผู้ให้ซึ่งติดอยู่กับวัตถุ ทำให้ของขวัญมีค่าทางจิตวิญญาณและศีลธรรมมากกว่าค่าทางวัตถุ การรับของขวัญนี้ทำให้ผู้รับมีพันธะต้องตอบแทน ไม่เช่นนั้นจะถือว่าเป็นการทำลายความสัมพันธ์และอาจนำไปสู่ผลเสียทางสังคม แนวคิดการแลกเปลี่ยนเชิงสังคมและศีลธรรม โดย แนวคิดหลักของ Mauss คือการแลกเปลี่ยนของขวัญเป็นการสร้างและรักษาความสัมพันธ์ทางสังคมและศีลธรรม ซึ่งต่างจากการแลกเปลี่ยนทางเศรษฐกิจในโลกทุนนิยมที่เน้นความสัมพันธ์เชิงวัตถุและผลประโยชน์ส่วนตัว การแลกเปลี่ยนของขวัญในสังคมโบราณมีความหมายเชิงพิธีกรรมและเป็นการสร้างความผูกพันระหว่างบุคคลและกลุ่มชน แนวคิดเรื่องการตอบแทน (Reciprocity) โดยการตอบแทนถือเป็นหัวใจของแนวคิดในหนังสือเล่มนี้ การให้ของขวัญไม่ได้เป็นการกระทำแบบเพียงฝ่ายเดียว แต่เป็นส่วนหนึ่งของวงจรที่ต้องมีการตอบแทน ซึ่งการตอบแทนนี้ไม่จำเป็นต้องเป็นวัตถุอย่างเดียว แต่อาจเป็นการให้บริการหรือการสร้างความสัมพันธ์ที่ยั่งยืนมากขึ้น โดยสรุปหนังสือเล่มนี้ถือเป็นผลงานชิ้นเอกที่สร้างแรงบันดาลใจให้กับงานวิจัยทางมานุษยวิทยาและสังคมวิทยาในด้านการแลกเปลี่ยนและวัฒนธรรมการให้ของขวัญในสังคมต่าง ๆ ทั่วโลก