มองการเป็นหนี้ในมุมมองบวก …ผ่านเลนส์มานุษยวิทยาเศรษฐกิจ แนะนำหนังสือ นัฐวุฒิ สิงห์กุล

มองการเป็นหนี้ในมุมมองบวก …ผ่านเลนส์มานุษยวิทยาเศรษฐกิจ .. ถ้าว่าด้วยมุมมองเกี่ยวกับเรื่องหนี้สิน หนังสือ Debt: The First 5,000 Years โดย David Graeber เป็นหนังสืออีกเล่มหนึ่งที่น่าสนใจ และน่าจะใช้สอนในวิชามานุษยวิทยาเศรษฐกิจในเทอมหน้า สำหรับนักเรียนทางทานุษยวิทยา Graeber พาพวกเราย้อนกลับไปสำรวจประวัติศาสตร์ของหนี้ (debt) ตั้งแต่ยุคแรกเริ่มจนถึงยุคปัจจุบัน โดยเขาเสนอแนวคิดที่แตกต่างจากทฤษฎีเศรษฐศาสตร์กระแสหลัก และมองว่าหนี้เป็นส่วนหนึ่งของความสัมพันธ์ทางสังคมและอำนาจ หนังสือเล่มนี้เป็นผลงานที่เป็นที่รู้จักอย่างกว้างขวาง และเป็นตัวอย่างที่ดีของมานุษยวิทยาเศรษฐกิจที่เชื่อมโยงกับประเด็นทางการเมืองและสังคม โดยมีสาระสำคัญดังนี้ 1. ประวัติศาสตร์ของการเป็นหนี้ Graeber ทำการทบทวนประวัติศาสตร์ของการเป็นหนี้ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน โดยเริ่มจากการศึกษาการแลกเปลี่ยนสินค้าและบริการในสังคมดึกดำบรรพ์ การเปลี่ยนแปลงจากระบบการแลกเปลี่ยนแบบไม่เป็นทางการไปสู่การใช้เงินและการเป็นหนี้อย่างเป็นระบบ โดยเขาเสนอว่าการเป็นหนี้มีบทบาทสำคัญในการก่อตั้งและการพัฒนาอารยธรรมมนุษย์ 2.การวิพากษ์วิจารณ์ระบบเงินตราและการบริหารจัดการการเงิน หนังสือเล่มนี้วิจารณ์ระบบเงินตราและการบริหารจัดการการเงินในปัจจุบัน โดยเน้นว่าการเป็นหนี้ไม่ได้เป็นเพียงเรื่องของการขาดแคลนทรัพยากร แต่เป็นส่วนหนึ่งของโครงสร้างทางเศรษฐกิจและสังคมที่มีความไม่เท่าเทียม ความสมดุล รวมถึงความยุติธรรม และมีอิทธิพลต่อการกระจายทรัพยากรและอำนาจ ซึ่ง Graeber ชี้ให้เห็นถึงความไม่เท่าเทียมและผลกระทบที่เกิดจากระบบหนี้ในสังคมสมัยใหม่ เช่น การก่อหนี้ของประเทศและภาคครัวเรือน 3. แนวคิดเรื่องการเป็นหนี้เป็นสิ่งที่ดีหรือไม่ดี โดยหนังสือเน้นถึงความแตกต่างระหว่างระบบหนี้ที่เป็นไปตามหลักศีลธรรมและระบบที่เป็นการค้าเชิงพาณิชย์ในระบบทุนนิยมที่เป็นลบ Graeber เสนอว่าการเป็นหนี้ในบางช่วงเวลาอาจมีบทบาทในการสร้างความสัมพันธ์ทางสังคมที่ดีและเป็นการกระทำที่มีคุณค่าทางสังคม เขาตั้งคำถามเกี่ยวกับความเป็นธรรมของระบบการเงินและผลกระทบต่อผู้ที่ตกเป็นหนี้ ความสัมพันธ์เชิงอำนาจระหว่างเจ้าหนี้และลูกหนี้ 4. การเปลี่ยนแปลงในระบบหนี้และการเงิน โดย Graeber ศึกษาการเปลี่ยนแปลงในระบบหนี้ตั้งแต่อดีต โดยอธิบายว่าเหตุใดการเป็นหนี้และระบบการเงินจึงมีการเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา เขายังสำรวจการตอบสนองต่อการเปลี่ยนแปลงเหล่านี้ในบริบทของสังคมและการเมือง ตัวอย่างเช่น การยกเลิกหนี้ (debt forgiveness) หรือการปรับโครงสร้างหนี้ในประวัติศาสตร์ 5. ในหนังสือเล่มนี้มีการนำเสนอกรณีศึกษาหลายรูปแบบ โดย Graeber ใช้กรณีศึกษาหลายรูปแบบจากสังคมต่าง ๆ เช่น สังคมโบราณในเมโสโปเตเมีย, สังคมยุคกลางในยุโรป, และการศึกษาการเป็นหนี้ในยุคโลกาภิวัตน์ เขาสำรวจว่าแต่ละสังคมมีวิธีการจัดการกับการเป็นหนี้อย่างไร และผลกระทบที่เกิดจากวิธีการเหล่านั้น 6. การวิพากษ์แนวคิดทางเศรษฐศาสตร์กระแสหลัก หนังสือเล่มนี้ ผู้เขียนได้วิจารณ์แนวคิดทางเศรษฐศาสตร์กระแสหลักที่มักมองว่าการเป็นหนี้เป็นเพียงปัญหาเชิงเทคนิคที่สามารถแก้ไขได้ด้วยการจัดการทางการเงิน โดย Graeber ชี้ให้เห็นถึงการไม่สามารถจัดการกับปัญหาทางเศรษฐกิจและสังคมที่เกิดจากระบบหนี้โดยไม่พิจารณาถึงความหมายทางสังคมและวัฒนธรรมของการเป็นหนี้ เข้ามาประกอบด้วย 7. การเสนอแนวทางใหม โดย Graeber เสนอแนวทางใหม่ในการคิดเกี่ยวกับการเป็นหนี้และระบบการเงิน โดยเน้นถึงความสำคัญของการเข้าใจการเป็นหนี้ในบริบทที่กว้างขึ้น และการพิจารณาวิธีการที่สามารถสร้างระบบเศรษฐกิจที่เป็นธรรมและยั่งยืน David Graeber ใช้หลายตัวอย่างและให้แนวคิดที่น่าสนใจเกี่ยวกับการเป็นหนี้ ซึ่งช่วยให้เราเข้าใจความหมายและผลกระทบของการเป็นหนี้ในบริบทต่าง ๆ ดังนี้ 1. แนวคิดเรื่อง Debt as Social Relationship (หนี้เป็นความสัมพันธ์ทางสังคม) แนวคิดนี้ Graeber อธิบายว่าการเป็นหนี้ไม่ได้เป็นเพียงการแลกเปลี่ยนเงินหรือทรัพยากร แต่เป็นการสร้างความสัมพันธ์ทางสังคมระหว่างผู้ให้และผู้รับหนี้ การเป็นหนี้มีบทบาทในการสร้างพันธะและความสัมพันธ์ในสังคม ตัวอย่างเช่น ในสังคมโบราณ เช่น ในเมโสโปเตเมีย การให้ยืมและการกู้ยืมไม่ได้เป็นเพียงธุรกรรมทางเศรษฐกิจ แต่เป็นการสร้างความสัมพันธ์ที่มีผลต่อสถานะและตำแหน่งทางสังคม ระหว่างผู้ให้กับผู้รับ 2. การเปลี่ยนแปลงจากสิ่งที่เรียกว่า Gift Economy (เศรษฐกิจของขวัญ) ไปสู่ “Market Economy” (เศรษฐกิจตลาด) โดยแนวคิดนี้ Graeber พูดถึงการเปลี่ยนแปลงจากเศรษฐกิจของขวัญ ซึ่งมุ่งเน้นการสร้างและรักษาความสัมพันธ์ทางสังคม ไปสู่เศรษฐกิจตลาดที่เน้นการแลกเปลี่ยนที่เป็นเชิงพาณิชย์และมูลค่าทางการเงิน ตัวอย่างเช่น ในสังคมโบราณ เช่น โบราณกรีก การแลกเปลี่ยนของขวัญและการให้สิ่งของเป็นวิธีที่สำคัญในการสร้างพันธะทางสังคม ขณะที่การเปลี่ยนไปสู่เศรษฐกิจตลาดทำให้การแลกเปลี่ยนกลายเป็นธุรกรรมที่มีมูลค่าชัดเจนและเป็นทางการมากขึ้น 3. กรณีศึกษาของการยกเลิกหนี้ (Debt Forgiveness) แนวคิดนี้ของ Graeber เน้นว่าการยกเลิกหนี้เป็นส่วนหนึ่งของประวัติศาสตร์ที่มีความสำคัญต่อการเปลี่ยนแปลงทางสังคมและเศรษฐกิจ การยกเลิกหนี้มักถูกใช้เพื่อแก้ไขปัญหาที่เกิดจากการเป็นหนี้มากเกินไปและเพื่อฟื้นฟูความยุติธรรม ตัวอย่าง ในสมัยโบราณ เช่น ระบบ “สติสเปียร์” ของชาวสุเมเรียน (Sumerian debt cancellation) ในเมโสโปเตเมีย ซึ่งการยกเลิกหนี้จะเกิดขึ้นเป็นระยะเพื่อป้องกันการเกิดการสะสมของหนี้ที่เกินพอดีและการสร้างความไม่เสมอภาคทางสังคม 4. การวิพากษ์การเป็นหนี้ในสังคมสมัยใหม่โดยแนวคิดนี้ของ Graeber ได้วิพากษ์การเป็นหนี้ในสังคมสมัยใหม่ โดยชี้ให้เห็นถึงผลกระทบที่เกิดจากการจัดการหนี้ที่ไม่เป็นธรรมและการทำให้การเป็นหนี้เป็นเรื่องปกติในชีวิตประจำวัน ตัวอย่างเช่น การสร้างหนี้ของประเทศที่เกิดจากการยืมเงินจากต่างประเทศและผลกระทบต่อการพัฒนาเศรษฐกิจและความเป็นอยู่ของประชาชน ตัวอย่างเช่น ปัญหาหนี้ของประเทศในแอฟริกาและการพึ่งพาความช่วยเหลือจากองค์กรระหว่างประเทศ 5. การศึกษาความเชื่อและการปฏิบัติของหนี้ในวัฒนธรรมต่าง ๆ โดยแนวคิดของ Graeber ศึกษาความเชื่อและการปฏิบัติที่เกี่ยวข้องกับการเป็นหนี้ในวัฒนธรรมที่หลากหลายเพื่อเข้าใจถึงความหมายและผลกระทบของการเป็นหนี้ในแต่ละสังคม ตัวอย่างเช่นใน วัฒนธรรมของชนเผ่าโบราณ เช่น ในหมู่ชนเผ่ามาไตในเมโซโปเตเมีย การเป็นหนี้ถูกมองว่าเป็นวิธีการสร้างความสัมพันธ์และการแสดงถึงสถานะทางสังคม 6. แนวคิดเรื่อง The Moral Economy (เศรษฐกิจศีลธรรม) โดยแนวคิดนี้ Graeber อธิบายว่าเศรษฐกิจศีลธรรมหมายถึงความเข้าใจและการปฏิบัติทางเศรษฐกิจที่สอดคล้องกับค่านิยมทางศีลธรรมและสังคม ความหมายของการเป็นหนี้ในเศรษฐกิจศีลธรรมมักจะเน้นที่ความสัมพันธ์และความรับผิดชอบ ตัวอย่างเช่น การพิจารณาหนี้ในฐานะที่เป็นความรับผิดชอบต่อสังคมและบุคคลอื่น ๆ มากกว่าการมองว่าเป็นเพียงปัญหาทางการเงินของบุคคล ผม่วาหนังสือ Debt: The First 5,000 Years ของ David Graeber ได้ให้มุมมองต่อเรื่องของการเป็นหนี้ในมุมมองที่กว้างและลึกซึ้ง โดยเน้นให้เห็นถึงบทบาทและความหมายของการเป็นหนี้ในประวัติศาสตร์และสังคมต่าง ๆ รวมถึงผลกระทบที่เกิดจากระบบหนี้ในปัจจุบัน ให้เราเข้าใจความหมายที่หลากหลายและซับซ้อนมากขึ้น ยังมีอีกหลายชิ้นที่เก็บรวบรวมไว้ ต้องเตรียมสอนวิชา Economic Anthropology ในเทอมหน้า