ผีในมิติทางมานุษยวิทยา

เมื่อมีคนชวนผมให้ไปพูดเรื่องผี ในมุมมองทางมานุษยวิทยาให้หน่อย … หากจะพูดถึงสิ่งที่ ว่าด้วยเรื่องผีผี.. ทำไมความน่ากลัวของผีมันจึงกระตุ้นให้เราอยากดู อยากค้นหามัน ความเชื่อมโยงกับสมอง ความคิด อารมณ์ความรู้ ความตาย ความเจ็บป่วยและสุขภาพ พิธีกรรม มิติทางสังคมวัฒนธรรม เศรษฐกิจและการเมืองในบางสังคม ก็ล้วนแต่ผูกโยงกับเริ้อง ผี วิญญาณและสิ่งเหนือธรรมชาติ ปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นทั่วโลก..เมื่อช่วงเวลาผ่านไป วัฒนธรรมที่หลากหลายได้พัฒนาระบบที่ซับซ้อนสำหรับการทำความเข้าใจและโต้ตอบกับกองกำลังที่แปลกประหลาดและสิ่งมีชีวิตที่มองไม่เห็น ตั้งแต่ศตวรรษที่สิบเก้านักมานุษยวิทยาได้ตั้งทฤษฎีเกี่ยวกับธรรมชาติของประสบการณ์และความเชื่อที่ไม่ธรรมดาหรือเหนือธรรมชาติที่ผู้ให้ข้อมูลงานภาคสนามเล่าขานถึงพวกเขาทั้งในและต่างประเทศ "วิญญาณ เทพ และเวทมนตร์" เป็นเสมือนบทนำหรือจุดกำเนิดเริ่มต้นสู่มานุษยวิทยาของสิ่งเหนือธรรมชาติ ตั้งแต่หนังสือชิ้นสำคัญคลาสสิตทางมานุษยวิทยาที่สร้างมุมมองทางมานุษยวิทยาที่สำคัญเกี่ยวกับลัทธิShaman(พ่อมด แม่มด หมอผี) และการครอบครองพื้นที่ของวิญญาณ คาถาและเวทมนตร์ และผี วิญญาณ และเทพเจ้า นอกจากนี้ยังเปิดพื้นที่ของการสำรวจความสัมพันธ์ระหว่างชาติพันธุ์วิทยากับอาถรรพณ์และสิ่งที่สาขามานุษยวิทยาและจิตศาสตร์สามารถเรียนรู้จากกันและกันได้ เราอาจเริ่มต้นด้วยหลักฐานและคำถามเชิงการยั่วยุหรือกระตุ้นให้คิดว่า ..การหลอกหลอนเป็นเงื่อนไขสากล ที่ใดมีประวัติศาสตร์ ที่นั่นย่อมมีการหลอกลวงและมีการหลอกหลอน การถูกหลอกหลอนเป็นเงื่อนไขของการมีชีวิตอยู่ในโลก และผีล้วนมีอยู่ทุกหนทุกแห่ง ไม่ว่าเราจะดูแล บูชา เทิดทูนพวกมันหรือไม่ก็ตาม ผีก็ยังเป็นสิ่งนั้นตลอดเวลา หนึ่งในคำมั่นสัญญาที่ยิ่งใหญ่ของการรู้แจ้งในเรื่องนี้ก็คือ "การเสื่อมสลายของโลก" ที่ดำรงอยู่และการขับไล่ภูติผีเข้าไปสู่อาณาจักรแห่งประเพณีของมนุษย์นั้นเกิดขึ้นได้อย่างไร เมื่อไหร่และโดยใคร แต่อย่างไรก็ตาม ในท้ายที่สุด การรับรู้เกี่ยวกับผีได้เพิ่มพื้นที่ใหม่ในโลกเพื่อให้สิ่งหลอกหลอนแบบใหม่ๆ ปรากฏขึ้น ภายใต้ลัทธิฆราวาสนิยม(โลกีย์วิสัย)แบบมีเหตุมีผลภายใต้ภาวะความทันสมัยก็ถูกหลอกหลอนและมีภาวะเป็นผีเช่นเดียวกัน ดังเช่นการปรากฏให้เห็นได้อย่างชัดเจนของลัทธิหลังสมัยใหม่และสถานะของการสอดแนมสอดส่อง ผีอาศัยอยู่และดำรงอยู่ในหัวใจของรัฐชาติสมัยใหม่ ระบบทุนนิยมตอนปลาย และความเป็นรูปธรรมทางเทคโนโลยี มีผีอยู่ในเครื่องมือเหล่านี้ทั้งหมดเพื่อที่จะพูด ..ผีอาจใช้รูปแบบใหม่และหลอกหลอนในรูปแบบใหม่ แต่พวกมันยังคงแน่วแน่และดื้อรั้นอยู่ในปัจจุบันแม้ในกรณีที่ไม่มีตัวตน เกือบครึ่งหนึ่งของผู้ใหญ่ในแคนาดาและสหรัฐอเมริกาเชื่อหรือเคยเจอผี จากบทความล่าสุดของ New York Times นักวิจัยด้านอาถรรพณ์วิทยาอย่าง John E.L. Tenney ได้สังเกตเห็นการเพิ่มขึ้นของการหลอกหลอนหรือภาวะการหลอนในช่วงการระบาดใหญ่ และเราทุกคนล้วนถูกจับได้ด้วยวิธีการอันนับไม่ถ้วน….. 2) ในขณะเดียวกันก็ไม่มีสิ่งที่เรียกว่าผีแบบสากล แต่ผีเป็นเอกพจน์และมีเฉพาะเจาะจง พวกเขาสามารถถูกเข้าใจได้ภายในบริบททางประวัติศาสตร์และชาติพันธุ์วิทยาที่เหมาะสมเท่านั้น จากมุมมองนี้ ผีเป็นวัตถุ (และตัวแบบ) ที่สุกงอมสำหรับการสืบค้นหรือศึกษาทางชาติพันธุ์ สอดคล้องตามเอเวอรี กอร์ดอน (Avery Gordon) ที่บอกว่าเราอาจกล่าวได้ว่าผีเป็น “บุคคลสำคัญทางสังคม” ที่ผูกติดอยู่กับสถานที่หรือสถานที่เฉพาะ การมีส่วนร่วมกับผีจำเป็นต้องสำรวจภูมิทัศน์ทางเศรษฐกิจ การเมือง และสังคมวัฒนธรรมที่ผีทำหน้าที่หลอกหลอน อะไรเป็นสาเหตุของผี เหตุใดพวกมันจึงหลอกหลอน และสิ่งที่สามารถรู้เกี่ยวกับพวกมันได้ล้วนเป็นคำถามเฉพาะด้านวัฒนธรรมและในอดีต วิธีที่เราปฏิบัติต่อผีก็เป็นไปตามวัฒนธรรมเช่นกัน เราต้องเรียนรู้จากกันและกันอีกมากเกี่ยวกับการนับจำแนกผี ท่ามกลางวิกฤตการณ์ระดับโลกในปัจจุบันและโครงการภายใต้ลัทธิอาณานิคมซึ่งใช้เวลาหลายปีในการสร้าง ภารกิจนี้อาจเร่งด่วนกว่าที่เคยเป็นมาและใช้ผีเป็นเครื่องมือครอบงำหรือต่อรองทางอำนาจ 3) ผีเชื้อเชิญให้พวกเราอาศัยอยู่บนความสัมพันธ์ของเรากับคนตาย แต่ยังสัมพันธ์กับคนเป็นด้วย ทั้งในแง่ครอบครัวและเพื่อนฝูง เพื่อนบ้านและคนรู้จักของเรา ศัตรูของเรา แม้แต่คนแปลกหน้าที่เราไม่รู้จักด้วย บางครั้งการเผชิญหน้ากับผีทำให้เรารู้ว่าผีเป็นบรรพบุรุษของเราเอง มันข่วยซ่อมแซมความสัมพันธ์ในครอบครัวหรือการสร้างข้อยกเว้นจากการลืม บางครั้งเกี่ยวข้องกับการตระหนักว่าภูมิทัศน์ของคนตายเต็มไปด้วยผีซึ่งเราเองไม่สามารถทำและไม่สามารถอ้างว่าเป็นบรรพบุรุษของเราได้ แต่ยังคงถูกเรียกร้องและสมควรได้รับการยอมรับ มันเป็นเรื่องของการรับฟังและจัดพื้นที่ให้ผีเหล่านี้ และตระหนักว่าชะตากรรมของเรา ในความสัมพันธ์ระหว่างคนตายและคนเป็น ที่ถูกผูกไว้ด้วยกัน ผีเตือนเราว่าเราอาศัยอยู่ด้วยกันและต้องมีความสัมพันธ์ที่ดีกับคนที่เราไม่เคยรู้จักมาก่อน การเผชิญหน้าผีเป็นเรื่องของความยุติธรรม อันหมายถึงการตกลงร่วมกันว่าการเชื่อมโยงอดีตทำให้ปัจจุบันควรเป็นอย่างไร 4) ผีมีส่วนร่วมกับประสบการณ์ในชีวิตของมนุษย์ และเป็นการทำงานของหน่วยความจำรูปแบบหนึ่ง มันเกี่ยวกับการรื้อฟื้นอดีตและสร้างความสัมพันธ์ของเรากับมัน มันเกี่ยวกับการอ้างสิทธิ์ในอดีตที่เชื่อมโยงเราอย่างลึกซึ้งและยั่งยืน ดังนั้น การมีส่วนร่วมกับผีจึงมีศักยภาพในการเปลี่ยนแปลง และมีความสามารถในการเปลี่ยนแปลงการกระทำ รวมถึงสร้างผลกระทบทางการเมือง ในรูปแบบของการทำงานของหน่วยความจำ การดึงดูดผีเข้ามาเป็นการกระทำของจินตนาการ เป็นการตีความ และการปฏิบัติทางศีลธรรมทั้งหมดในคราวเดียว เป็นแบบฝึกหัดที่สะท้อน การมีส่วนร่วมภายในและภายนอกตัวเรา เราต้องการบางอย่างจากผี และการหมั้นหมายหรือผูกพันของเรากับพวกมันมีการเดิมพันบางอย่าง ปัจจุบันและอนาคตของเราผูกติดอยู่กับอดีตของพวกเขา 5) ผีก็ต้องการบางอย่างจากเราเช่นกัน การหลอกหลอนเป็นวิธีที่ผีทำให้ความปรารถนาและความต้องการของพวกเขาเป็นที่รู้จัก นี่หมายถึงการยอมรับแนวคิดอยู่ 2 ประการ ประการแรก ผีไม่ได้เป็นเพียงบางสิ่งอย่างที่ซิกมันด์ ฟรอยด์เคยใส่กรอบไว้ว่าเป็น “การฉายภาพ… ตัวตนทางจิตสู่โลกภายนอก” ในทางกลับกัน ผีเป็นสิ่งที่อยู่นอกเราด้วยสิทธิ์เสรีภาพของพวกมันเอง ดังนั้นจึงอยู่นอกเหนือการควบคุมของเรา ประการที่สอง โดยการเผชิญหน้ากับผี เราอาจต้องคำนึงถึงข้อเรียกร้องของผี ความต้องการเหล่านี้มีความเฉพาะเจาะจงกับผีเสมอ บางครั้งความต้องการเหล่านี้ได้รับการสนองตอบ แต่บางครั้งก็เรียกร้องให้มีการดำเนินการ เราต้องให้ความบันเทิงกับความเป็นไปได้ที่บางครั้งในความหลอกหลอนของผี เช่นเดียวกับการหลอกหลอนนั้นสร้างความน่าพอใจในตัวเอง อาทิเช่น ร่างโปร่งแสงยืนอยู่ข้างโต๊ะ แสงส่องสว่างจากด้านหลังโต๊ะและจากหน้าจอแล็ปท็อปและจอคอมพิวเตอร์บนโต๊ะ ฉากทั้งหมดถูกปกคลุมไปด้วยหมอกที่น่าขนลุกตื่นตาตื่นใจ 6) ผีแสดงออกถึงความสัมพันธ์ที่ไม่มั่นคง และพวกมันเองก็ไม่มั่นคง รูปแบบของพวกเขาบ่งชี้สิ่งที่พวกเขาถูกทำให้เป็นตัวแทน ผีสร้างปัญหา เป็นสิ่งที่อาศัยอยู่ร่วมกัน และไกล่เกลี่ยพรมแดนระหว่างความเป็นและความตาย ทั้งในอดีตและปัจจุบัน ในฐานะที่เป็นสิ่งมีชีวิตที่มีสถานะคลุมเครือ พวกมันส่งสัญญาณให้สิ่งมีชีวิตรู้ว่าขอบเขตที่เราวาดและที่เราทำให้มันเป็นธรรมชาตินั้นไม่แน่นอนเช่นกัน เพื่อรองรับผี เราต้องทำให้ตัวเองรับผิดชอบต่ออดีตที่พวกเขาชักนำมาสู่ปัจจุบัน แม้ว่าอดีตเหล่านั้นจะเจ็บปวด และถึงแม้จะมีนัยของการข่มขู่ว่าจะทำให้ปัจจุบันและอนาคตของเราจะไม่สงบเพราะ การทำงานแห่งความทรงจำนั้นดูไร้ขีดจำกัด 7) ผีเชิญชวนให้เราคิดนอกรูปแบบการเป็นตัวแทนแบบคลาสสิก พวกมันเป็นสิ่งที่เข้าใจยากอย่างไม่รู้จบ พร้อมเรื่องเล่าต่างๆ เช่น ภาวะเปล่งแสงเป็นช่วงเวลาสั้นๆ ราวกับกระซิบ การรู้สึกถูกสัมผัสแตะไหล่ วิญญาณที่เลือนรางพร่ามัว ข่าวลือ กลิ่นที่เฉพาะ หรือความรู้สึกประหลาดๆ ที่เพียงแต่จะหายไปอีกครั้ง การเผชิญหน้ากับผีภายใต้ปรากฏการณ์ข้างต้น มักจะพบกับความแน่นอนที่ไม่อาจระบุได้และความสงสัยที่รบกวนจิตใจ เรารู้สึกถึงความเป็นจริงที่ทำให้ไม่สงบของสิ่งที่ถูกหลอกหลอน แต่เราถูกทิ้งไว้โดยไม่มีภาพที่เป็นรูปธรรม ความหมายที่แน่นอน หรือการเล่าเรื่องที่มั่นคงเหนียวแน่น เราไม่สามารถนับหรือจำแนกเรื่องผีได้หากไม่ได้คิดทบทวนแผนการพิสูจน์หลักฐานร่วมสมัยและระบบค่านิยมใหม่ของเรา ในการคิดผ่านเรื่องผี เราต้องคิดให้ไกลกว่าผี และไปมากกว่าการคิดตรงกันข้ามแบบสองขั้ว (เช่น การมองเห็น/การล่องหน, การไม่มี/การมีอยู่, ตอนนี้/หลังจากนั้น) ไปจนถึงความเกินเลยที่เกิดขึ้นระหว่างและรอบๆ ตัวของพวกมัน 8)ภาวะดำรงอยู่ของผีเป็นหนึ่งในกระบวนการทำซ้ำ ผลิตซ้ำ การมาถึงของผี (ซึ่งเป็นการกลับมาของผีอยู่เสมอ) แสดงให้เห็นภาวะของการขัดขวางเวลาเชิงเส้นตรง โดยนำอดีต ปัจจุบัน และอนาคตมารวมกันในรูปแบบที่คาดไม่ถึง เมื่ออดีตผุดขึ้นมาในปัจจุบันและควบคู่ไปกับโลกของวิญญาณ มันทำให้เกิดการเรียกร้องอนาคตและบังคับให้เราต้องต่อสู้กับเวลาที่แตกต่างออกไป ผีรบกวนเวลาเชิงเส้นตรงและสร้างปัญหาให้กับการเล่าเรื่องทางประวัติศาสตร์ที่ก้าวหน้า เพราะพวกเขาเปิดเผยช่วงเวลาที่มีอยู่ร่วมกันหลายครั้งและความซับซ้อนที่ซับซ้อนของอดีตที่แตกต่างกันไปยังปัจจุบันและอนาคต ที่สำคัญ การกลับมาของพวกเขาในตอนนี้เป็นการเปิดช่องสำหรับการจินตนาการถึงอดีต ปัจจุบัน และอนาคตอื่นๆ ของสิ่งที่อาจเป็นและอาจเป็นอย่างอื่นได้และ เป็นเครื่องมือสำหรับการจินตนาการถึงการจัดเตรียมทางโลก สังคม และการเมืองในขนาดที่ใหญ่ขึ้น 9) ผีทำให้ปัจจุบันสั่นคลอน เพราะผีปรากฏให้เห็นในช่วงเวลาที่ปัจจุบันกำลังเกิดภาวะสั่นคลอนทัั้งทางเศรษฐกิจ สังคมวัฒนธรรมและการเมือง ผีปรากฏตัวในเวลาและสถานที่ที่มีการเปลี่ยนแปลงอย่างรุนแรง การหลอกหลอนเกิดขึ้นเมื่อปัจจุบันรู้สึกว่าไม่สามารถอธิบายบางอย่างได้หรือสภาวะที่ไม่น่าพอใจ หรือเมื่อในปัจจุบันนั้นความสูญเสีย ไม่ได้รับการคร่ำครวญโศกเศร้าอย่างเหมาะสม นอกจากนี้ยังอาจเกิดขึ้นเมื่อมีบางสิ่งหายไปจากการเปลี่ยนแปลงของสิ่งต่าง ๆ แต่ไม่ได้รับการสังเกตหรือถูกแทนที่ แต่รูปลักษณ์ของผีก็เทำให้เกิดการสั่นคลอนในปัจจุบัน 10) ในขณะที่เราเริ่มด้วยการยืนยันว่าการหลอกหลอนนั้นเป็นสากลและมีผีอยู่ทุกหนทุกแห่ง เราปิดท้ายด้วยการเตือนว่า ผีเป็นเพียงหนึ่งในสิ่งมีชีวิตหลายประเภทที่ครอบครองภูมิประเทศที่เรามองไม่เห็น ไม่ใช่ภูติผี หรือทุกคนที่เป็นผี และไม่ใช่ผีสิงทุกตัวที่เป็นผี ผีมักอยู่เคียงข้างวิญญาณธาตุ, ครอบครัวหรือวิญญาณป่า, ญิน, เทวดา, มาร, และโฮสต์ของสิ่งมีชีวิตธรรมชาติ อื่นๆ ทั้งหมด สิ่งเหล่านี้ล้วนมีประวัติ วงศ์ตระกูล และความต้องการของตนเอง ไม่ต้องพูดถึงความหมายทางสังคมและกฎเกณฑ์ของการมีส่วนร่วม ยิ่งไปกว่านั้น การถูกหลอกหลอนมักเกี่ยวข้องกับการรู้สึกถึงพลังที่มองไม่เห็น เช่น อำนาจ ทุนโลก และการเมือง พลังทางโลกมากกว่าในโลกอื่น **แรงบันดาลใจจากงาน ของ ดร.แจ็ค ฮันเตอร์เป็นนักมานุษยวิทยาที่สำรวจพรมแดนของนิเวศวิทยา ศาสนา และสิ่งเหนือธรรมชาติ เขาอาศัยอยู่บนเนินเขาของมิดเวลส์กับครอบครัวของเขา เขาเป็นนักวิจัยกิตติมศักดิ์ของ Alister Hardy Religious Experience Research Center, University of Wales Trinity Saint David และนักวิจัยร่วมกับมูลนิธิ Parapsychology Foundation ในนิวยอร์ก เขาเป็นผู้ก่อตั้งและบรรณาธิการของ Paranthropology: Journal of Anthropological Approaches to the Paranormal เขาเป็นบรรณาธิการของ Strange Dimensions: A Paranthropology Anthology (2015), Damned Facts: Forean Essays on Religion, Folklore and the Paranormal (2016) และเป็นบรรณาธิการร่วมกับ Dr. David Lukeในหนังสือ Talking With the Spirits: Ethnographies from Between World (2014).