บันไดผลลัพธ์ การทำงานกับกลุ่มเป้าหมาย ที่แตกต่างกัน จะวัดผลอย่างไร โดย นัฐวุฒิ สิงห์กุล

ผมนั่งคิดเวลาเราจะเชื่อมบันไดผลลัพธ์ ระหว่างตัวกิจกรรม กับตัวผลลัพธ์ระหว่างทาง ปลายทาง รวมทั้งคำถามที่บอกว่าถ้าเป้าหมายต่างกัน กิจกรรมและการวัดผลควรเป็นชุดเดียวกันไหม ผลลัพธ์ของแต่ละกลุ่มจะต้องเหมือนกันไหม ผมลองออกแบบแผนภูมิและเชื่อมกับตัวอย่าง ตามความคิดของผม ผมว่าถ้าเรามีบันไดผลลัพธ์ชัด มีแกนนำ กลุ่มเป้าหมายชัดเจนแล้ว เราลองออกแบบกิจกรรม + ผลลัพธ์ + ตัวชี้วัด สำหรับงานเด็กและเยาวชน โดยแบ่งตามระดับความเสี่ยงของกลุ่มเป้าหมาย (มาก – ปานกลาง – น้อย) จะช่วยให้การทำงานและการประเมินผลชัดขึ้น และทำได้ง่ายโดยไม่ต้องใช้เครื่องมือวิจัยซับซ้อนครับ เอาแบบง่าย ใช้ได้จริงครับ รวมทั้งพิจารณาว่าใช้เครืองมือเดียว กิจกรรมเดียวที่เหมือกันทั้งหมด ใช้กับทุกกลุ่ม มันได้ผลจริงไหม หรือวัดผลลัพธ์การเปลี่ยนแปลงได้จริงไหม ผมลองคิดเล่น ๆ ตามการแบ่งกลุ่มเป้าหมายออกเป็นระดับ 1. กลุ่มเสี่ยงมาก (เช่น ใช้เหล้า บุหรี่ ยาเสพติดแล้ว / มีพฤติกรรมเสี่ยงสูง) กิจกรรม อาจตั้งวงคุยเล็ก (Peer group) แลกเปลี่ยนประสบการณ์ สะท้อนผลกระทบที่เกิดขึ้น แกนนำ และพี่เลี้ยงประกบ (Mentor) ให้กำลังใจ สอนทักษะชีวิต อาจลองให้ทำแผนชีวิต 1 เดือน เช่น ตั้งเป้าเลิกหรือลดพฤติกรรมเสี่ยง ในเรื่องของผลลัพธ์ เป้าหมายอาจอยากเห็นเด็กเริ่มลดพฤติกรรมเสี่ยง เช่น สูบน้อยลง ดื่มลดลง เริ่มเปิดใจ มีคนที่ไว้ใจและปรึกษาได้ สุดท้ายเด็กอาจรู้สึกถึงทางเลือกชีวิตใหม่ ตัวชี้วัดง่าย ๆ เช่น จำนวนเปอร์เซ็นต์ เด็กที่รายงานว่าลดการใช้ลง (จากการประเมินตนเอง) จำนวนครั้งที่เข้าร่วมกิจกรรมสม่ำเสมอ หรือเด็กสามารถบอก สิ่งที่จะทำแทนการเสพ/ดื่ม ได้อย่างน้อย 1 อย่าง 2. กลุ่มเสี่ยงปานกลาง (เช่น เคยลอง ใช้บ้างตามเพื่อน / มีปัจจัยเสี่ยงแต่ยังไม่ติด) กิจกรรม อาจใช้เกม/กิจกรรม เรียนรู้ผ่านสถานการณ์จำลอง เช่นการ ฝึกการปฏิเสธ (Refusal Skill) อาจใช้วิธีการทำสื่อสร้างสรรค์ (คลิป/โปสเตอร์) รณรงค์แบบเพื่อนชวนเพื่อน หรือ จัดกิจกรรมสนุก/กีฬา/ดนตรี ที่ทดแทนการไปสังสรรค์ ผลลัพธ์ที่อยากเห็นเช่น เด็กกล้าปฏิเสธเพื่อนได้ รู้จักผลกระทบเชิงลบและตัดสินใจเองได้ หรือ มีพื้นที่สร้างสรรค์ให้เลือกแทนพฤติกรรมเสี่ยง ตัวชี้วัดง่าย ๆ เช่นเปอร์เซ็นต์ของเด็กที่กล้าพูดว่า “ไม่” ในสถานการณ์จำลอง หรือจำนวนสื่อ/กิจกรรมที่เด็กทำขึ้นเอง หรือจำนวนเปอร์เซ็นต์ของคนที่เลือกเข้าร่วมกิจกรรมสร้างสรรค์แทนงานสังสรรค์ 3.กลุ่มเสี่ยงน้อย (ยังไม่เคยใช้ / อยู่ในครอบครัวหรือโรงเรียนที่ปลอดภัยกว่า) กิจกรรม อาจจะใช้กระบวนการเวิร์กช็อปสุขภาพดีเลือกได้ โดยสอดแทรกความรู้แบบสนุก เช่น เกมตอบคำถาม มีกิจกรรมสร้างภูมิใจในตนเอง เช่น เวทีแสดงความสามารถ หรือสร้างกิจกรรมครอบครัว (เช่น “โต๊ะอาหารไร้เหล้า” หรือ “วิ่งกับพ่อแม่”) ผลลัพธ์ที่คาดหวังคือ เด็กตระหนักและภูมิใจที่ยังไม่ยุ่งเกี่ยว เด็กมีทักษะตัดสินใจเชิงบวก และครอบครัวและโรงเรียนเสริมแรงสนับสนุน ตัวชี้วัดง่าย ๆ เช่นจำนวนเปอร์เซ็นต์เด็กที่บอกว่ายังไม่อยากลองหลังจบกิจกรรม จำนวนเด็กที่เข้าร่วมกิจกรรมครอบครัว/โรงเรียน หรือเด็กสามารถเล่าสิ่งที่ได้เรียนรู้ กลับไปที่บ้าน/ห้องเรียน ผมอยากสรุปว่าหากกลุ่มเป้าหมายแตกต่าง กิจกรรมก็น่าจะต้องแตกต่าง และลดการจีตรา หรือตอกย้ำอคติต่อพวกเขา เนื่องจากผู้เข้าร่วมมีหลายระดับ ผมนึกถึงเรื่อง บันไดผลลัพธ์แบบแบ่งกลุ่มเสี่ยง ตัวอย่างเช่น ถ้าเสี่ยงมากมาก ก็ลดและเลิก ถ้าเสี่ยงปานกลาง ก็เน้นป้องกันการซ้ำ ถ้าเสี่ยงน้อย ก็เน้นเสริมภูมิคุ้มกัน ความสัมพันธ์ของบันไดผลลัพธ์ ตั้งแต่ต้นน้ำ กลางน้ำ ปลายน้ำ กับการทำงานของหน่วยจัดการและโครงการย่อย ผมออกแบบจากไอเดียแบบ KSA เวลาทำหลักสูตรที่จะมีรกัสกำกับตัวชี้วัดแต่ละเรื่อง 1.ระดับต้นน้ำ – Input/Process • 1 ประชุมทีมคนทำงาน: วางแผนงาน กำหนดเป้าหมาย วิธีเก็บข้อมูล และบทบาทหน้าที่ • 2 สำรวจพื้นที่ (Survey) และเก็บข้อมูลฐาน • 3 วัดก่อน–หลัง (Pretest/Posttest) ด้านความรู้/ทัศนคติ • 4 จัด อบรม/Workshop/เวทีออนไลน์ ให้ทีม แกนนำ และกลุ่มเป้าหมาย • 5 สร้าง Community/เวทีแลกเปลี่ยน เชื่อมโรงเรียน–ครอบครัว–ชุมชน • 6 เก็บข้อมูล/เฝ้าระวัง สถานการณ์สุขภาพจิต ต่อเนื่อง 2.ระดับกลางน้ำ – Output • O1 ได้แกนนำและกลุ่มเป้าหมายเข้าร่วมสม่ำเสมอ • O2 มีเวทีกลุ่มย่อย/กิจกรรมสร้างเสริมสุขภาพกาย ภาวะจิต และลดปัจจัยเสี่ยง พนันออนไลน์ บุหรี่ไฟฟ้า เหล้าแอลกอฮอลล์ ยาเสพติดเป็นประจำ • O3 ครอบครัว/ชุมชนเริ่มสนับสนุนการทำงานและร่วมออกแบบกิจกรรม • O4 มีข้อมูลคุณภาพ (เชิงปริมาณ/เรื่องเล่า) สำหรับติดตามความคืบหน้า • O5 เกิดเครือข่ายภาคี/กลไกชุมชนช่วยงาน เช่น โรงเรียน อปท. รพ.สต. • O6 ถอดบทเรียนระหว่างทาง เพื่อนำไปปรับปรุงงาน 3. ระดับปลายน้ำ – Outcome • OC1 กลุ่มเป้าหมายมี ความรู้ ความเข้าใจ เรื่องสุขภาพเพิ่มขึ้น • OC2 พัฒนาทักษะ การสื่อสาร/ทักษะชีวิต และการดูแลตนเอง • OC3 เกิด การเปลี่ยนแปลงพฤติกรรม (เช่น ลดทะเลาะ/ลดใช้ความรุนแรง/ลดการเก็บตัวซึมเศร้า) • OC4 ครอบครัว/ชุมชนมี พื้นที่ปลอดภัย และระบบช่วยเหลือดูแลกันมากขึ้น • OC5 มี แนวปฏิบัติ/โมเดล การขับเคลื่อนในพื้นที่ที่ทำซ้ำได้ • OC6 มี ระบบเฝ้าระวังสุขภาพกาย จิตเชื่อมโรงเรียน–ครอบครัว–ชุมชน 4. ระดับผลกระทบ – Impact • IM1 คุณภาพชีวิตและสุขภาวะทางกายจิต ของประชาชนดีขึ้น • IM2 เครือข่ายชุมชนมี ภูมิคุ้มกันทางสังคม สูงขึ้น • IM3 ลดภาระปัญหาสุขภาพจิตกาย จิต ลดปัจจัยเสี่ยงและลดการใช้ความรุนแรงในพื้นที่ • IM4 เกิดการขยายผลสู่ตำบล/อำเภออื่นอย่างยั่งยืน ส่วนบันไดผลลัพธ์ของ Node (ด้านขวา) ที่ผมใช้สัญลักษณ์ N1 เป็นต้นไป • N1 Node มีความรู้และทักษะ พัฒนาโครงการ • N2 Node มีความรู้และทักษะ ติดตาม–ประเมินผลเชิงผลลัพธ์ • N3 สสส. ได้ข้อมูลจาก Node เพื่อใช้วางแผน/บริหารจัดการ • N4 Node เข้มแข็ง ทำงานกับ สสส. ได้ต่อเนื่อง • N5 Node มีศักยภาพ สร้างนวัตกรรมพื้นที่ • N6 Node ต้นแบบ ถ่ายทอดและขยายผล ผมว่าทุก ๆ อย่าง Node สามารถออกแบบได้ตามบริบทของพื้นที่ และกลุ่มเป้าหมาย ปรับให้ง่าย สอดคล้องกับพื้นที่ และธรรมชาติของเด็กกลุ่มเป้าหมาย สร้างความเข้าใจ ยอมรับกัน ไม่ใช่การตีตราหรือด้อยค่า ต้องสร้างพลัง และสร้างความสุข ความสนุกซึ่ง้เป็นหัวใจสำคัญ โชคดีที่มหาวิทยาลัยให้ใช้Canva ฟรี เลยทำอะไรสนุกๆ ได้เยอะ