หนึ่งในหนังสือที่สำคัญที่สุดของ Edward B. Tylor คือ "Primitive Culture" (1871) ซึ่งเป็นงานที่วางรากฐานให้กับวิชามานุษยวิทยาวัฒนธรรมสมัยใหม่ ในหนังสือเล่มนี้ Tylor ได้นำเสนอแนวคิดเกี่ยวกับวัฒนธรรมและศาสนาของมนุษย์ โดยเน้นว่า วัฒนธรรมเป็นสิ่งที่ทุกสังคมมนุษย์มีและสามารถพัฒนาได้ หนังสือเล่มนี้ยังเสนอแนวคิดเรื่องวิวัฒนาการทางสังคมและวัฒนธรรมโดยมองว่าวัฒนธรรมสามารถพัฒนาไปสู่ขั้นที่สูงขึ้นตามลำดับ
อีกแนวคิดหนึ่งที่ Tylor นำเสนอในหนังสือเล่มนี้คือ
"animism"หรือ วิญญาณนิยมซึ่งเป็นแนวคิดที่ว่ามนุษย์ในสมัยดั้งเดิมเชื่อว่าสิ่งของต่าง ๆ ในธรรมชาติมีจิตวิญญาณหรือชีวิต หนังสือ "Primitive Culture" ถือเป็นหนึ่งในงานชิ้นสำคัญที่สร้างทฤษฎีพื้นฐานเกี่ยวกับศาสนาและวัฒนธรรม
สาระสำคัญของหนังสือ Primitive Culture ของ Edward B. Tylor ประกอบด้วยแนวคิดหลักเกี่ยวกับวัฒนธรรมและศาสนา โดย Tylor มองว่าวัฒนธรรมเป็นระบบรวมของความรู้ ความเชื่อ ศิลปะ ศีลธรรม กฎหมาย ขนบธรรมเนียมประเพณี และความสามารถอื่น ๆ ที่มนุษย์เรียนรู้และพัฒนาขึ้นในสังคมหนึ่ง ๆ แนวคิดสำคัญได้แก่
1. วิวัฒนาการทางวัฒนธรรม Tylor นำเสนอว่า วัฒนธรรมของมนุษย์วิวัฒนาการจากระดับที่เรียบง่ายและดั้งเดิม ไปสู่ระดับที่ซับซ้อนและก้าวหน้ามากขึ้น โดยมองว่าทุกสังคมอยู่ในกระบวนการพัฒนาวัฒนธรรมจากความเชื่อพื้นฐานไปจนถึงความเชื่อที่ซับซ้อน
2. Animism (วิญญาณนิยม)Tylor เสนอว่าความเชื่อในจิตวิญญาณและพลังเหนือธรรมชาติเป็นรากฐานของศาสนาทั้งหมด มนุษย์ดั้งเดิมเชื่อว่าสิ่งของทุกอย่างในธรรมชาติมีจิตวิญญาณ ซึ่งความเชื่อนี้ต่อมาได้พัฒนาเป็นศาสนาและความเชื่อที่ซับซ้อนมากขึ้น เช่น การบูชาบรรพบุรุษหรือเทพเจ้า
3. Survivals (สิ่งคงเหลือหรือยู่รอด) แนวคิดเรื่อง survivals คือสิ่งที่หลงเหลือจากวัฒนธรรมเก่าที่ไม่มีประโยชน์ในปัจจุบันแต่ยังคงมีอยู่ เช่น ความเชื่อหรือพิธีกรรมโบราณที่ยังคงถูกปฏิบัติในสังคมที่พัฒนาแล้ว แม้ว่าจะไม่ได้มีความหมายในปัจจุบัน
ตัวอย่างเชิงรูปธรรมในหนังสือเล่มนี้ เช่น
1. วิวัฒนาการทางศาสนา
Tylor ยกตัวอย่างว่าศาสนาที่เราเห็นในปัจจุบัน เช่น คริสต์ศาสนา พุทธศาสนา หรืออิสลาม ต่างพัฒนามาจากรูปแบบศาสนาพื้นฐานที่เริ่มต้นจากความเชื่อในจิตวิญญาณของธรรมชาติหรือการบูชาสิ่งศักดิ์สิทธิ์ระดับพื้นบ้าน ในขั้นต้น มนุษย์อาจเชื่อว่าต้นไม้ แม่น้ำ หรือภูเขามีจิตวิญญาณ ต่อมาจึงพัฒนามาเป็นระบบศาสนาที่ซับซ้อนขึ้น
2. ประเพณีการบูชาบรรพบุรุษ
Tylor ชี้ให้เห็นว่าการบูชาบรรพบุรุษในหลายวัฒนธรรมเป็นการแสดงออกของแนวคิด animism โดยมนุษย์ดั้งเดิมเชื่อว่าบรรพบุรุษของตนยังมีจิตวิญญาณและสามารถส่งผลกระทบต่อชีวิตประจำวัน การบูชาบรรพบุรุษนี้กลายเป็นส่วนหนึ่งของศาสนาในวัฒนธรรมต่าง ๆ เช่น จีนหรือแอฟริกา
3. การใช้เครื่องรางของขลัง (Amulets and Talismans)
ในหลายวัฒนธรรมโบราณและปัจจุบัน การใช้เครื่องรางของขลังเพื่อป้องกันอันตรายหรือเพื่อเสริมความโชคดี เป็นตัวอย่างของแนวคิด animismหรือ
วิญญาณนิยม Tylor อธิบายว่า เครื่องรางเหล่านี้เกิดจากความเชื่อที่ว่าสิ่งของบางอย่างมีพลังเหนือธรรมชาติ เช่น ในวัฒนธรรมยุโรปยุคกลาง เชื่อว่าเกือกม้านำโชค หรือในวัฒนธรรมไทย เครื่องรางต่าง ๆ เช่น พระเครื่อง สามารถคุ้มครองผู้สวมใส่จากภัยอันตรายได้
4. พิธีกรรมในงานแต่งงาน (Wedding Rituals)
Tylor เสนอว่าพิธีกรรมที่เกี่ยวกับการแต่งงานหลายอย่างเป็นสิ่งคงเหลืออยู่ (survivals) จากความเชื่อโบราณ ตัวอย่างเช่น การโยนข้าวหรือข้าวสารในงานแต่งงานในหลายวัฒนธรรม ซึ่งสืบเนื่องมาจากการเชื่อว่าการโยนข้าวเป็นการส่งมอบความอุดมสมบูรณ์และความเจริญรุ่งเรืองให้แก่คู่บ่าวสาว แม้ว่าคนในปัจจุบันอาจไม่เชื่อในพลังเหนือธรรมชาติของการโยนข้าวสาร แต่ยังคงทำตามธรรมเนียมประเพณีนี้
5. การเฉลิมฉลองปีใหม่
Tylor ชี้ให้เห็นว่าหลายวัฒนธรรมมีการเฉลิมฉลองวันขึ้นปีใหม่ โดยมีพิธีกรรมเฉพาะ เช่น การจุดพลุเพื่อไล่สิ่งชั่วร้าย (ตามความเชื่อในวัฒนธรรมจีน) หรือการปล่อยโคมลอยเพื่อเริ่มต้นปีใหม่อย่างเป็นมงคล (ในวัฒนธรรมไทย) เหล่านี้เป็นตัวอย่างของพิธีกรรมที่เคยเกี่ยวข้องกับการเรียกพลังศักดิ์สิทธิ์หรือขับไล่พลังลบ แต่ในปัจจุบันกลายเป็นประเพณีเพื่อความสนุกสนานและการเริ่มต้นใหม่
6. การห้ามทำกระจกแตก
ในหลายวัฒนธรรมมีกฎห้ามหรือความเชื่อว่า การทำกระจกแตกเป็นลางร้ายและจะนำพาความโชคร้ายมาให้ โดยเฉพาะในวัฒนธรรมตะวันตก ซึ่งเชื่อว่าหากกระจกแตกจะทำให้เคราะห์ร้ายตามมา 7 ปี ความเชื่อนี้มีรากฐานมาจากการที่กระจกเคยถูกมองว่าเป็นวัตถุที่มีพลังพิเศษ สามารถสะท้อนจิตวิญญาณของผู้คน จึงเป็นเหตุให้การทำลายมันนำไปสู่ความเสียหายต่อจิตวิญญาณ
7. ความเชื่อเรื่องผีและวิญญาณในธรรมชาติ
ในบางพื้นที่ของโลก เช่น ในชนเผ่าพื้นเมืองในแอฟริกาหรืออเมริกาใต้ มีความเชื่อว่าสิ่งแวดล้อมโดยรอบ เช่น ป่า แม่น้ำ หรือภูเขา เป็นที่อยู่ของวิญญาณ Tylor ชี้ให้เห็นว่า แนวคิดเหล่านี้เป็นรากฐานของศาสนาต่าง ๆ ที่พัฒนามาจาก animism ซึ่งมนุษย์มองเห็นธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมรอบตัวเป็นที่อยู่อาศัยของพลังเหนือธรรมชาติ
8. การใช้เวทมนตร์ (Magic)
Tylor ยังได้อธิบายถึงการใช้เวทมนตร์ในวัฒนธรรมดั้งเดิมว่าเป็นการแสดงออกของความพยายามที่จะควบคุมธรรมชาติผ่านพลังเหนือธรรมชาติ ตัวอย่างเช่น การทำพิธีเรียกฝนในสังคมเกษตรกรรม หรือการทำพิธีปกป้องหมู่บ้านจากภัยพิบัติ แม้ว่าในปัจจุบันความเชื่อเรื่องเวทมนตร์จะถูกแทนที่ด้วยวิทยาศาสตร์ แต่การใช้พิธีกรรมเหล่านี้ก็ยังคงหลงเหลืออยู่ในบางวัฒนธรรม
กรอบคิดในการวิเคราะห์เรื่อง Animism (วิญญาณนิยม) ของ Edward B. Tylor ในหนังสือ Primitive Culture เป็นหนึ่งในแนวคิดสำคัญที่ใช้ในการอธิบายพัฒนาการทางศาสนาและวัฒนธรรมของมนุษย์ Tylor มองว่า Animism เป็นรูปแบบศาสนาที่พื้นฐานที่สุดในทุกวัฒนธรรม ก่อนที่จะวิวัฒนาการไปสู่ศาสนาที่ซับซ้อนมากขึ้น กรอบคิดในการวิเคราะห์เรื่อง Animism ของ Tylor สามารถสรุปได้ดังนี้
1. Animism เป็นรากฐานของศาสนา
Tylor เห็นว่าแนวคิด Animism เป็นรากฐานดั้งเดิมที่สุดของศาสนา ซึ่งเกิดขึ้นจากการที่มนุษย์เชื่อว่าโลกและสิ่งต่าง ๆ รอบตัวเต็มไปด้วย จิตวิญญาณ (souls) หรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่มีพลังเหนือธรรมชาติ มนุษย์ดั้งเดิมเชื่อว่าสิ่งมีชีวิตและสิ่งไม่มีชีวิตทั้งหลาย เช่น ต้นไม้ ภูเขา แม่น้ำ รวมถึงสัตว์ต่าง ๆ มีจิตวิญญาณที่สามารถส่งผลกระทบต่อชีวิตของพวกเขาได้
2. การอธิบายปรากฏการณ์ธรรมชาติ
Tylor วิเคราะห์ว่ามนุษย์ดั้งเดิมไม่สามารถเข้าใจหรืออธิบายปรากฏการณ์ธรรมชาติได้ เช่น ความตาย การฝัน หรือโรคภัยไข้เจ็บ พวกเขาจึงพยายามหาคำอธิบายโดยใช้แนวคิดเรื่อง **จิตวิญญาณ** เช่น การฝันถูกมองว่าเป็นการที่วิญญาณออกจากร่างกายชั่วคราวในระหว่างที่นอนหลับ และการตายคือการที่จิตวิญญาณออกจากร่างไปอย่างถาวร แนวคิดนี้ช่วยให้มนุษย์ในสมัยโบราณทำความเข้าใจกับปรากฏการณ์ที่ยากจะอธิบายได้ด้วยตรรกะธรรมดา
3. Animism และการพัฒนาเป็นศาสนาที่ซับซ้อน
จากพื้นฐานความเชื่อใน Animism นี้ Tylor เชื่อว่าศาสนาที่ซับซ้อนมากขึ้น เช่น การบูชาเทพเจ้า (polytheism) และศาสนาเอกเทวนิยม (monotheism) พัฒนามาจากความเชื่อพื้นฐานที่ว่ามีจิตวิญญาณอยู่ในธรรมชาติ ตัวอย่างเช่น การเชื่อว่าดวงอาทิตย์มีวิญญาณ และต่อมาได้พัฒนาเป็นการบูชาดวงอาทิตย์ในฐานะเทพเจ้า
4. การสังเกตจากวัฒนธรรมพื้นเมือง
Tylor ใช้การสังเกตและศึกษาวัฒนธรรมพื้นเมืองในหลากหลายภูมิภาค เช่น ชนพื้นเมืองในแอฟริกา อเมริกาใต้ และเอเชีย เพื่อยืนยันว่าแนวคิดเรื่อง Animism เป็นแนวคิดสากลที่พบได้ในหลายสังคมที่ยังคงมีวัฒนธรรมดั้งเดิม เขาพบว่าหลายสังคมพื้นเมืองยังคงมีความเชื่อในจิตวิญญาณของธรรมชาติและการบูชาสิ่งศักดิ์สิทธิ์ในธรรมชาติเหล่านั้น
5. ความคิดเรื่อง "Soul" หรือจิตวิญญาณ
Tylor เสนอว่า แนวคิดเรื่อง "Soul" หรือจิตวิญญาณ เป็นหัวใจสำคัญของ Animism และเป็นสิ่งที่ทำให้มนุษย์สามารถเชื่อมโยงกับปรากฏการณ์เหนือธรรมชาติ ความเชื่อว่าทุกสิ่งมีจิตวิญญาณนี้นำไปสู่การสร้างพิธีกรรมต่าง ๆ เช่น การเซ่นไหว้เพื่อขอความเมตตาจากจิตวิญญาณ หรือการประกอบพิธีกรรมเพื่อปัดเป่าพลังชั่วร้าย
6. Survivals (สิ่งคงเหลือ) ในศาสนาปัจจุบัน
Tylor ชี้ให้เห็นว่าแม้ในศาสนาที่พัฒนามากขึ้น เช่น คริสต์ศาสนา อิสลาม หรือพุทธศาสนา ก็ยังมี
"survivals" หรือสิ่งคงเหลือจากความเชื่อ Animism เช่น ความเชื่อเรื่องผี วิญญาณบรรพบุรุษ หรือการใช้เครื่องรางของขลัง สิ่งเหล่านี้แม้จะถูกปรับเปลี่ยนให้เข้ากับศาสนาที่ซับซ้อนขึ้น แต่ก็ยังสะท้อนถึงรากฐานของ Animism ที่ฝังลึกในวัฒนธรรมของมนุษย์
7. การวิเคราะห์ทางวิทยาศาสตร์
Tylor เป็นนักมานุษยวิทยารุ่นแรกที่พยายามวิเคราะห์ศาสนาและความเชื่อโดยใช้กรอบคิดทางวิทยาศาสตร์ เขาเชื่อว่าความเชื่อใน Animism เกิดจากความพยายามของมนุษย์ในการอธิบายโลกและปรากฏการณ์ธรรมชาติด้วยวิธีที่เหมาะสมกับระดับความรู้ของพวกเขาในขณะนั้น
Tylor มองว่า Animism เป็นรูปแบบพื้นฐานที่สุดของศาสนา ซึ่งมาจากการที่มนุษย์พยายามอธิบายโลกผ่านแนวคิดเกี่ยวกับจิตวิญญาณ แนวคิดนี้ได้พัฒนาไปสู่ระบบศาสนาที่ซับซ้อนขึ้นเรื่อย ๆ เช่น การบูชาเทพเจ้าและศาสนาเอกเทวนิยม
ความคิดเห็น
แสดงความคิดเห็น